اوقات فراغت
واژه فراغت را آنقدر شنیده‌ایم که برای پیدا کردن معنی آن نیازی به رجوع به لغت نامه پیدا نمی‌کنیم. شاید فقط برای آگاهی از املای فراغت که با «غ» است یا «ق» سوال داشته باشیم!
یادش بخیر تابستان کودکی. منتظر تابستان بودیم تا در روزهای گرم تابستان با توپ پلاستیکی با بچه‌های محل هر روز و هر روز بریم فوتبال! نزدیک شب که می‌شد بر می‌گشتیم خونه و شب تلویزیون و استراحت و فردا روز از نو و روزی از نو ....
کم کم بزرگتر که شدیم آتاری 2600 و میکرو و سگا و کم کم بعد از مدتی پلی استیشن هم اضافه شد!
بعضی‌ها کلاس‌های ورزشی ثبت نام می‌کردند و بعضی‌ها کلاس‌های هنری. بعضی‌ها هم که به دنبال درآمد بودند و پس انداز. اما سرگرمی‌ها برای قشرهای مختلف جامعه متفاوت بوده و هست. به 13-14 سالگی که رسیدیم کوه رفتن و اردو هم اضافه شد.
اما این چند سال مثل اینکه اوقات فراغت تابستانی متفاوت شده است. اوقات فراغت دیگر فقط به خانواده و چند پایگاه تابستانی محله محدود نمی‌شود و به یک بحث رسانه‌ای تبدیل شده که در صحبت‌های بی‌شماری به آن اشاره می‌شود. همه این بحث‌ها پیرامون اوقات فراغت از تغییر نگرش و رویکردى خبر مى‌دهد که نسبت به این موضوع به وجود آمده است. مدیریت زمان شاخص اصلى این تغییر نگرش و برنامه ریزى براى اوقات فراغت است. توجه به اوقات فراغت دانش آموزانى که قرار است فصل تعطیلات خود را آغاز کنند از چنین زاویه‌اى اهمیت فراوان پیدا مى‌کند. چنین است که نحوه تدوین برنامه براى سپرى کردن درست این زمان خود به شاخصى براى نشان دادن مدیریت و برنامه ریزى تبدیل مى‌شود.
در تعاریفى که از سوى کارشناسان عنوان شده اوقات فراغت به زمانى گفته مى‌شود که در آن افراد جدا از نقشى رسمى که براى رسیدگى به امور بر عهده دارند، یک دسته فعالیتهاى آزادانه و انتخاب‌گرایانه را انجام مى‌دهند که چگونگى گذران آن متناسب با سن، جنس، طبقه اجتماعى، درآمد، شغل و مکان زندگى افراد متفاوت است. به اعتقاد جامعه شناسان و روانشناسان اوقات فراغت در جنبه‌هاى مختلف فردى، اجتماعى، فرهنگى، اقصادى و سیاسى با اهمیت و داراى کارکردهایى از جمله آزادى انتخاب و نوع فعالیت، اعتماد به نفس، خلاقیت و نوآورى، مشارکت اجتماعى، حفظ سنت‌ها و آداب ورسوم، تجدید قواى نیروى کار و افزایش بهره ورى اقتصادى و تعلق سیاسى است.
*برنامه ریزی
برنامهریزى صحیح در زمینه اوقات و بهرهگیرى مناسب از آن مى‌تواند اثرات مثبت فراوانى در زندگى انسان بر جاى گذارد. در زیر به برخى از این اثرات اشاره مىکنیم:
1- اوقات فراغت و خلاقیت: تحقیقات انجام شده در زمینه ویژگىهاى افراد خلاق نشان مى‌دهد که آنان علاوه بر اینکه از هوش سرشار و صراحت و انعطافپذیرى بالایى برخوردار هستند، از اوقات فراغتخود حداکثر بهره را گرفته و با آزاداندیشى و تفکر خلاق خود، مسائل مختلف را بررسى مىکنند و در این فرصتهاى آزاد به راه حلهاى نو دست مىیابند؛ زیرا وجود فشار زمان یا فشار وقت در غیر ایام فراغت و در زندگى روزمره، زمینهساز تنش و اضطراب بوده و وجود اضطراب شدید نیز یکى از آفات تفکر خلاق است.
علاوه بر این تحقیقات و مطالعات انجام شده حاکى از آن است که اوقات فراغت همواره بستر مناسبى براى خلاقیتها و نوآورىها بوده است؛ زیرا انسان در اوقات فراغت مى‌تواند با طیب خاطر و آزادانه اندیشه کند و در حل مسائلى که در حوزه شناختى او مطرح است از تفکر خلاق خود بهره بگیرد.
2- اوقات فراغت و بهداشت روانى: وجود اوقات فراغت در طول زندگى مى‌تواند نقش مؤثرى در سلامت و بهداشت روانى افراد داشته باشد. اشتغال مستمر و بدون وقفه فکرى یا عملى افراد، خستگى جسمى و ذهنى انسان را به دنبال دارد به گونهاى که فرد به تدریج نشاط و شادابى خود را از دست مى‌دهد.
فقدان حداقلى از اوقات فراغت در زندگى روزمره باعث افزایش اضطراب و فشار روانى شده، زمینه اختلال در قواى حسى و ادراکى را فراهم مى‌کند. در طول سال تحصیلى نیز هرگز نباید شاگردان را به مطالعه مستمر و بىوقفه مجبور کرد و مانع از استفاده آنها از زنگهاى تفریح و استراحت و بهرهگیرى از اوقات فراغتشد؛ زیرا فشار ذهنى و روانى ناشى از فعالیتها و مشغلههاى مستمر نه تنها موجب ایجاد اختلال در بهداشت روانى فرد مى‌شود، بلکه قدرت فراگیرى، ادراک مطالب و نگهدارى ذهنى را به حداقل مىرساند.
3- اوقات فراغت و اصلاح رفتار: کثرت و استمرار فعالیتهاى ذهنى و درسى و یا عملى در زندگى روزمره بدون بهرهگیرى از فرصتهاى آزاد ممکن استبه تدریج موجب پدیدار شدن بعضى از عادات یا رفتارهاى نامطلوب در انسان شود. این مساله در بین دانشآموزان مدارس به ویژه در مقطع راهنمایى و متوسطه به دلیل تراکم و فشردگى برنامههاى درسى بیشتر قابل ملاحظه است. باید توجه داشت که انحرافات اخلاقى و رفتارى به صورت ناگهانى ظاهر نمىشود، بلکه به تدریج پدیدار مىگردد.
بنابراین، از اوقات فراغت مىتوان به عنوان مناسبترین زمینه براى اصلاح بسیارى از اختلالات رفتارى پرخاشگرى، افسردگى، کمرویى و... بهره گرفت.
4- اوقات فراغت و بهرهگیرى از توان و استعداد: ایام تابستان بیشترین وقتبراى بهرهگیرى از توان و استعدادهاى موجود و بالقوه است. با به کارگیرى نیرو و توان و استعدادهاى مختلف در اوقات فراغت، از هدر رفتن و هرز دادن نیروهاى نسل جوان و نوجوان جلوگیرى به عمل خواهد آمد و در نتیجه، مىتوان آنها را با انواع فعالیتهاى شناختى و ذهنى و یا کارهاى فنى و تجربى آشنا نمود تا در جهت کمک به خانواده و جامعه خود و خودکفایى آنها مؤثر و مفید واقع شوند؛ به ویژه پرداختن به آن نوع فعالیتهایى که مطابق میل و رغبت و علاقه قلبى آنان باشد.
* چشم انداز
اهمیت دادن به زمانى که در اختیار داریم تنها مختص به اوقات فراغت و نحوه مصرف زمان در این اوقات نیست. با این حال، هنگامى که بحث برنامه ریزى براى چنین موضوعى پیش کشیده مى شود، نحوه استفاده از زمان و مدیریت درست آن به منظور بهره ورى بیشتر در اولویت قرار مى گیرد.
کارشناسان معتقدند که اتخاذ برنامه هاى تفریحى و سرگرم کننده متناسب با توانایى افراد، توجه به گسترش روابط اجتماعى در برنامه هاى اوقات فراغت به منظور ایجاد تعلق خاطر افراد به نظام اجتماعى، مشارکت دادن جوانان در فعالیتهاى سازندگى کشور به منظور تقویت حس هویت در آنان، ایجاد واحدهاى کوچک ارزان قیمت محله اى، ارائه آموزشهاى متنوع مرتبط با نقش هاى غیر شغلى افراد و افزایش دادن مشارکت خانواده ها از جمله راهکارهاى غنى سازى اوقات فراغت است.
به گفته کارشناسان توجه درست به نحوه سپرى کردن اوقات فراغت از آن رو اهمیت دارد که این اوقات علاوه براینکه زمان بسیار مناسبى براى اجراى برنامه‌ها وطرح‌ها در راستاى پرورش نسل آینده است، مى‌تواند مانع از گسترش آسیب‌هاى اجتماعى و فرهنگى شود.
