پژوهشگروبلاگ شخصی قاسم صفایی نژاد

بارها شنیده‌ایم که «حاسبوا انفسکم قبل ان تحاسبوا»؛ اما هر بار به بهانه‌ای یا از روی غفلت پشت گوش انداخته‌ایم. چند روز پیش، یک سخنرانی از استاد مصباح یزدی راجع به این موضوع گوش می‌کردم که خلاصه آن را به استحضار می‌رسانم:
استاد وعظ خود را با این داستان شروع می‌کنند که فرض کنید که یک تاجر، کالاهای مرغوبی خریداری می‌کند و در انبار ذخیره می‌کند. اما به این فکر نمی‌کند که ممکن است آن انبار از نظر بهداشتی دچار مشکل باشد و تمام کالاهای مرغوب او را خراب کند. اگر محاسبه نفس ما فراموش شود، ممکن است یک صفت بد اخلاقی، تمام حسنات را از بین ببرد.
برای محاسبه نفس، ابتدا باید شناخت درستی از گناهان و واجبات داشته باشیم. در محاسبه گناهان، هم کیفیت مهم است و هم کمیت. استاد مثال می‌زنند که مثلا اگر در مجلسی شرکت کردید که غیبت در آن انجام گرفته بود، فقط در محاسبه به خود نگویید که در مجلس شرکت غیبت کردم، بلکه محاسبه کنید که چه تعداد غیبت انجام گرفته و از چند نفر غیبت کرده‌اید یا شنیده‌اید. در باب کیفیت گناه هم متوجه باشیم که برخی از گناهان، در یک لحظه می‌تواند عقاب ۷۰ سال گناه دیگر را داشته باشد. البته در درجه‌بندی گناهان، مراقب باشیم که گناهان درجه پایین را کوچک نشماریم که استخفاف گناه، خود گناه کبیره است.
یک نکته دیگر در باب گناهان این است که حواسمان باشد که به جز کمیت و کیفیت گناهان، باید محاسبه کنیم که چه زمانی از روز را صرف گناه کرده‌ایم؛ چون «زمان» سرمایه‌ای است که خداوند برای رسیدن انسان به سعادت در اختیار او قرار داده است و اگر از آن درست استفاده نکنیم، نه تنها ضرر کرده‌ایم، بلکه به جای سرمایه خود، عذاب خریده‌ایم.
سپس استاد مصباح به بحث ترک واجبات که یکی از گناهان است، می‌پردازند و این نکته را ذکر می‌کنند که واجبات، فقط نماز و روزه نیست و شامل محبت به پدر و مادر، صله رحم و در مراحل بعد، واجبات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی می‌شود. البته در انجام واجبات باید مراقب باشیم که به خاطر خدا و از روی اخلاص، آن عمل را انجام دهیم و نه از روی ریا! ضمنا ممکن است برخی از اعمال در لحظه انجام آن از روی اخلاص باشد، اما ماه‌ها بعد با پیش آوردن شرایطی از بین برود. مثلا ممکن است صدقه یا کمکی انجام دهیم و چند ماه بعد، با دیدن شخص مزبور به او یادآوری کنیم که اگر من چند ماه پیش به تو کمک نمی‌کردم، چه کار می‌کردی؟!
ایشان توصیه می‌کنند که خوب است جدولی در این زمینه تهیه کنیم که وقت زیادی از ما گرفته نشود. البته این نکته هم بیان می‌کنند که هر کس در حد اندازه خود، برای محاسبه نفس وقت تعیین کند؛ ممکن است برای شخصی ۵ دقیقه باشد و برای شخص دیگری بیشتر؛ مهم آن است که در حد وسع خود، اهتمام ویژه به محاسبه نفس داشته باشیم.

——————————————————-

پی‌نوشت: سخنرانی استاد مصباح راجع به محاسبه نفس (به مدت ۴۲ دقیقه) را می‌توانید از اینجا دانلود کنید.