کتاب «تشیع علوی، تشیع صفوی» اثر دکتر علی شریعتی توسط حسینیه ارشاد در ۳۲۶ صفحه در سال ۱۳۵۰ منتشر شده است و پس از آن توسط انتشارات گوناگون به چاپ‌های متعدد رسیده است.
دکتر شریعتی در ابتدای بحث، تفاوت «نهضت و حرکت» را با «نظام و سازمان» مطرح می‌کند و معتقد است شیعه آنجایی ارزشمند است که یک «ایمان متحرک» باشد نه «ایمان متحجر» و می‌گوید:
تشیع دارای دو دوره کاملا منفک و جدا از هم است. یکی دوره‌ای از قرن اول، که خود تعبیری از اسلام حرکت است در برابر اسلام «نظام حاکم» (=خلافت). تا اوایل صفویه، دوره نهضت و حرکت شیعه است. و یکی دوره‌ای از زمان صفویه تا کنون، که دوره تبدیل شدن شیعه «حرکت» به شیعه «نظام».
پس از آن دکتر شریعتی به بحثی تاریخی در مورد چگونگی از بین رفتن امپراتوری عثمانی و نقش تشیع صفوی در آن می‌پردازد و نام آن را «ناگهان حمله از پشت!» می‌گذارد. شریعتی می‌گوید حتی دولت فاسد عثمانی این خوبی را داشت که جلوی نفوذ قدرت اروپایی‌ها بر مسلمانان رو می‌گرفت و بعد از این بود که استعمار در کشورهای اسلامی آغاز شد.
شریعتی در ادامه بحث به تغییرات شیعه از دوره صفوی می‌پردازد که شیعه را بیشتر به یک مذهب شکلی تبدیل کرد تا عمقی. دو تبدیل بزرگ که در این کتاب از آنها نام برده شده، یکی تبدیل عالم دین به روحانی دین به تقلید از مسیحیت است. روحانی‌ای که به جای تکیه بر دانش، فقط آدم خوبی است و نورانی و قابل دست‌بوسی و البته وابسته به حکومت. تبدیل بزرگ دیگر از منظر شریعتی، تبدیل یک مکتب آگاهانه فکری به یک احساس حب و بغض نسبت به اشخاص تاریخی است.
شریعتی با تیین کلیدواژه‌های مهم تشیع «عترت»، «عصمت»، «وصایت»، «ولایت»، «امامت»، «عدل»، «تقیه»، «سنت و نفی بدعت»، «غیبت»، «شفاعت»، «اجتهاد»، «دعا» و «تقلید» به بیان تفاوت‌های این مفاهیم در تشیع علوی و تشیع صفوی می‌پردازد و در پایان خلاصه آنها را در جدولی ارائه می‌دهد.
قبلا در این وبلاگ، ۲ بند خواندنی از این کتاب را در بخش نقل قول گنجانده بودم که توصیه می‌کنم با خواندن آنها به خواندن کامل کتاب علاقه‌مند شوید. عناوین این ۲ بند در زیر آمده است که می‌توانید برای خواندن آنها روی آن کلیک کنید:
جنگ شیعه و سنی یا جنگ اسلام و استعمار؟
این کتاب را می‌توانید به قیمت ۱۲ هزار تومان از اینجا خریداری نمایید. همچنین می‌توانید نسخه الکترونیکی کتاب را از این آدرس به صورت رایگان دریافت نمایید. نظرات کاربران گودریدز راجع به این کتاب را هم می‌توانید اینجا بخوانید.