پژوهشگروبلاگ شخصی قاسم صفایی نژاد

«تحقیق و توسعه» (R&D) مفهومی است که حدود یک قرن پیش مطرح شده است اما روز به روز بر اهمیت آن در سازمان‌ها افزوده می‌شود. سازمان‌ها بنابر مأموریت و نیازهای خود نهاد تحقیق و توسعه را دفتر، اداره، واحد، مدیریت یا معاونت تعریف می‌کنند. در این یادداشت سعی کرده‌ام به صورت مختصر و مفید این مفهوم را تشریح نمایم.

♦ تحقیق و توسعه چیست؟

تعاریف مختلفی از تحقیق و توسعه وجود دارد اما در یک عبارت کوتاه می‌توان گفت «تحقیق و توسعه، کشف و به کارگیری دانش جدید درباره محصولات، فرآیندها و خدمات مطابق نیازهای بازار است.» در یک تقسیم‌بندی ساده می‌توان تحقیق (Research) را با ماهیت دانشگاه و توسعه (Development) را با ماهیت فعالیت‌های صنعتی نزدیک دانست و «تحقیق و توسعه» در واقع پلی میان صنعت و دانشگاه را طبق نیازهای بازار می‌سازد. 

رسالت رشد بهره‌وری در سازمان بر عهده تحقیق و توسعه است و به همین دلیل این واحد سازمانی زنجیره تأمین را هر لحظه مورد بررسی قرار داده و از بهره‌ور بودن اجزای آن اطمینان حاصل می‌کند.

انواع تحقیقات در یک جدول خلاصه به شرح زیر است: 

♦ جایگاه سازمانی «مدیریت تحقیق و توسعه»

یکی از معمول‌ترین شیوه‌های مرسوم انتقال فناوری به کشورهای در حال توسعه، انتقال ماشین‌آلات است؛ حال آنکه در این مدل انتقال فناوری به معنای واقعی صورت نمی‌گیرد. پاره‌ای از مشکلات در این راه عدم توانایی جذب  دانش، عدم توان ارزیابی مطالب و مستندات دریافتی، ناتوانی در بومی‌سازی و همساز کردن ماشین آلات هستند. تحقیق و توسعه عاملی است که علاوه بر توانمندسازی سازمان در جذب فناوری، امکان ارزیابی‌ها را به سازمان می‌دهد. 

تحقیق و توسعه برای اینکه بهترین بازدهی را در سازمان داشته باشد باید متناسب با سازمان خود، یکی از نسل‌های پنج‌گانه تحقیق و توسعه که طی گذر زمان به وجود آمده است را انتخاب کند. بدیهی است که این انتخاب، بسیار مهم است و لزوما نسل جدیدتر در هر سازمانی منجر به بهره‌وری بیشتر نخواهد شد.

سخن این‌جا است که در بسیاری از سازمان‌ها به ویژه اگر واحد تحقیق و توسعه آن‌ها تازه تأسیس باشد، نگرش مدیران و پرسنل واحدهای دیگر به آن چندان مثبت نیست. فعالیت‌های تحقیق و توسعه در تغییر فرآیندهای جدید و کارآمدتر، امنیت شغلی برخی را به خطر می‌اندازد؛ برخی دیگر معتقدند تحقیق و توسعه هزینه است و آن را سرمایه‌گذاری مثبتی تلقی نمی‌کنند؛ یا ممکن است واحد منابع انسانی به دلیل بی‌نظمی ساعت کاری و واحد بازاریابی به دلیل عدم توجه کافی به مشتری و ... دید مثبتی نسبت به تحقیق و توسعه نداشته باشند. در چنین شرایطی، مدیران ارشد سازمان باید به حمایت جدی از تحقیق و توسعه با توجه به شرایط سازمان خود بپردازند.

خلاصه آنکه جایگاه تحقیق و توسعه در سازمان به ماهیت، مرحله عمر، اندازه، ویژگی و استراتژی‌های سازمان دارد. اگر شرکتی تولیدی با فعالیت‌هایی کاملا تکرارپذیر است و نیاز جدی به محصولات نو ندارد، می‌تواند واحد تحقیق و توسعه را هم‌سطح واحد فنی-مهندسی قرار دهد ولی در سازمانی که اهمیت تحقیقات بالاست می‌تواند بالاتر قرار گیرد.

می‌توان جایگاه تحقیق و توسعه در سازمان را در جدول زیر نیز خلاصه کرد:

♦ منابع انسانی «تحقیق و توسعه»

مدیریت منابع انسانی در تحقیق و توسعه یک «مدیریت تغییر با رویکرد سیستماتیک و نگرش سیستم‌های اجتماعی» به منابع انسانی است. وظیفه مدیریت منابع انسانی به کارگیری و پیاده‌سازی تعریف فوق در خصوص واحد تحقیق و توسعه است. علاوه بر آن مواردی وجود دارد که توسط مدیریت لحظه به لحظه نیازمند کنترل و نظارت است. برای مثال اطمینان از توزیع مناسب دانش فنی در بین پرسنل و پیشگیری از کلیدی شدن افراد، از دیگر وظایف این مدیریت است که با همکاری مدیر تحقیق و توسعه صورت می‌گیرد.

سیستم ارزیابی دقیق، خلاقیت و نوآوری کارکنان تحقیق و توسعه، دارا بودن تکنیک خلاق حل مسئله (Creative problem solving)، افراد دارای توانایی کار تیمی جهت هم‌افزایی بیشتر از جمله مفاهیم دیگری است که در این بخش باید به آن توجه ویژه شود.

♦ فناوری و «تحقیق و توسعه»

مدیران باید انتخاب کنند که از کدام فناوری یا مجموعه فناوری باید فوری یا با زمان بندی خاصی استفاده کنند. این بستگی به این امر دارد که آیا شرکت در یک فناوری خاص باید پیشرو باشد یا پیرو؟ آیا این فناوری بر قدرت رقابتی شرکت تأثیر می‌گذارد؟

روش‌های دستیابی به فناوری نیز گوناگون است، از آن جمله:

- استفاده از تحقیق و توسعه داخلی.

- مشارکت در یک فعالیت مشترک.

- واگذاری کار تحقیق و توسعه به پیمان‌کار خارج شرکت.

- کسب مجوز بهره‌برداری از یک فناوری.

- خریداری فناوری از دیگران.

♦ بازاریابی و «تحقیق و توسعه»

به طور کلی نحوه همکاری و تمایز بازاریابی و تحقیق و توسعه را می‌توان در جدول زیر خلاصه کرد:

♦ جمع‌بندی

در این یادداشت سعی شد به صورت بسیار خلاصه به تحقیق و توسعه از مناظر گوناگون نگریست. اما سخن اصلی این است که سازمان‌ها برای این‌که بتوانند مزیت رقابتی پایدار ایجاد کنند و همواره در حال پیشرفت باشند، نیازمند یک تیم تحقیق و توسعه متناسب با شرایط خود هستند که باید به آن به صورت جدی بیاندیشند و آن را عملی سازند.

♦ منابع

- کتاب الکترونیکی «مدیریت تحقیق و توسعه»؛ نویسنده: دکتر ممیز (+)

- ارزیابی مزایا و محدودیتهای الگوهای سازماندهی فعالیتهای تحقیق و توسعه و ارائه توصیه های کاربردی؛ نویسنده:  علیرضا علی احمدی (+)

- آسیب‌زدایی از واحدهای تحقیق و توسعه سازمانی؛ نویسنده: مهشید قریب‌پور (+)

- نقش مدیریت دانایی در ارتقای نوآوری نسل جدید تحقیق و توسعه؛ نویسنده: محمد فتحیان (+)

- نقش تحقیق و توسعه در سیستم اطلاعات مدیریت؛ نویسنده: حسین ابراهیمی‌پور (+)