پژوهشگروبلاگ شخصی قاسم صفایی نژاد

۸۶ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «قاسم صفایی‌نژاد» ثبت شده است

یادداشت گفتگوها

گفتگو با ایسنا در مورد طرح تحول انتشارات علمی و فرهنگی

گفتگو با ایسنا را می‌توانید از اینجا بخوانید.

 

بعد از هفت دهه از فعالیت انتشارات علمی و فرهنگی، طرح تحول به تصویب رسیده و در حال اجرایی شدن است. از وجوه تمایز و ویژگی‌های این طرح بگویید.

انتشارات علمی و فرهنگی برای اندیشمندان و فعالان عرصه نشر جایگاه ویژه‌ای دارد. بسیاری از فعالان فرهنگی می‌دانند که انتشارات علمی و فرهنگی در گذر تاریخ ۷۰ ساله خود، فعالیت‌های گوناگونی را تجربه کرده است؛ از فعالیت‌هایی که تحت عنوان انتشارات فرانکلین انجام می‌شده تا بنگاه ترجمه و نشر کتاب، سازمان چاپ افست، سازمان کتاب‌های جیبی، گروه صنایع کاغذ پارس، مجله کتاب امروز، مرکز تکنولوژی آموزشی، سازمان آموزشی نومرز و سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی. از سال ۱۳۸۰ هم سه شرکت تحت عنوان چاپ و نشر کتیبه، فرهنگ فیلم تهران و بازرگانی کتاب‌گستر به عنوان شرکت‌های زیرمجموعه این انتشارات تأسیس شدند. شرکت‌هایی که در سال‌های گذشته فراز و نشیب‌های زیادی را تجربه کردند و در برخی از سال‌ها تعلیق بودند و فعالیتی نداشتند. 

همه این تغییرات و رفت و برگشت‌ها، منجر به تداخل مأموریت‌ها و فرآیندها، ابهامات گوناگون، سنگین شدن ساختار و دوری از چابکی شده‌اند و به دلیل نگاه بعضا سیاست‌زده به انتشارات، محیط‌شناسی و نیازهای روز مخاطبان در آن مدنظر قرار نگرفته است.

در طرح تحول انتشارات علمی و فرهنگی، سعی کرده‌ایم مبتنی بر سرمایه‌های معنوی و مادی انتشارات و همه گنجینه‌های محتوایی گذشته، با آینده‌نگری، طرحی نو دراندازیم و متناسب با شرایط فرهنگی روز و آینده از این ظرفیت‌ها به نفع ایران اسلامی بهره ببریم.

بنابر این طرح، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی به صورت یک هولدینگ محتوایی به صورت چابک و با نقش سیاستگذار و ناظرِ سایر شرکت‌های محتوایی خود فعالیت خواهد کرد و همه عملیات‌های تولیدی در شرکت‌های زیرمجموعه انجام خواهد شد.

به طور مشخص، شرکت چاپ و نشر کتیبه از چاپخانه تبدیل به شرکتی خواهد شد که کل نشر سنتی و کاغذی را اداره خواهد کرد. عملیات ویرایش، صفحه‌آرایی، طراحی جلد، چاپ، فروش و فروشگاه‌داری در بخش کتاب کاغذی تمام به کتیبه سپرده خواهد شد تا تحت یک هویت مستقل، ضمن در دست داشتن اختیارات کافی بتواند اقدامات مدنظر را انجام دهد.

شرکت کتاب‌گستر با تغییر مأموریت به شرکت نشر دیجیتال تبدیل خواهد شد و شرکت فرهنگ فیلم تهران با همان مأموریت نشر چندرسانه‌ای تقویت خواهد شد. 

توجه ویژه به مخاطب بین‌المللی و همچنین مشارکت با مردم در تولید و توزیع محتوا از دیگر مواردی است که به‌جد دنبال خواهد شد.

درباره اهداف اقتصادی و فرهنگی مدنظر طرح توضیح می‌دهید.

هدف اصلی در واقع هدف فرهنگی است. قرار است انتشارات علمی و فرهنگی به عنوان بزرگترین ناشر کشور، نگاهی نو به مسائل فرهنگی کشور داشته باشد و بتواند با شناخت نیازهای مخاطبان، با آنها بیشترین همراهی را داشته باشد. اصل هدف در یک نشر نمی‌تواند جز این باشد. 

به عنوان هدف فرهنگی، تبدیل شدن انتشارات علمی و فرهنگی به رهبر بازار نشر کشور و همچنین معرف نشر کشور در جهان اسلام مدنظر قرار گرفته است. احیای بخش خاموش گنجینه انتشارات و تبدیل کتاب‌های قدیمی به قالب‌های جدید با توجه به ذائقه مخاطبان امروزی، می‌تواند در کنار تولید محتوای جدید در میان‌مدت علمی و فرهنگی را به جایگاه واقعی خود برگرداند.

 

در ذیل این هدف اصلی، طبیعتا ابزارها و لوازمی باید باشد که به تحقق این هدف کمک کند. من معتقدم که خوداتکایی یک نشر به خودش می‌تواند اثرگذاری آن را در جامعه بالا ببرد. به همین دلیل خوداتکایی اقتصادی مطرح می‌شود و دوری از نفت یا سایر بودجه‌های دولتی. در واقع هدف ما اقتصادی نیست ولی برای رسیدن به هدف فرهنگی، نیاز به خوداتکایی اقتصادی و رسیدن به شاخص‌های عملکردی مناسب و بازگشت سرمایه لازم است. البته این جمله من به این معنی نیست که هیچ پول دولتی در طرح تحول تزریق نخواهد شد، بلکه به این معنی است که اگر پول دولتی هم تزرق شود به عنوان سرمایه وارد خواهد شد و نه هزینه. تمام برنامه‌ها در این راستا طراحی شده که بازگشت سرمایه هم طی یک برنامه زمان‌بندی، تحقق یابد.

متأسفانه به دلیل بدهی‌های زیادی که طی سالیان گذشته به این نشر محبوب تحمیل شده است، اوضاع مالی انتشارات خوب نیست و برای طرح تحول نیازمند سرمایه‌گذاری هستیم. البته این انتشارات دارایی‌های غیرنقدی زیادی دارد که می‌تواند با مولدسازی در خدمت فرهنگ و علم کشور قرار گیرد.

 

چشم‌انداز کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت طرح تحول انتشارات را بیان کنید.

در کوتاه‌مدت بیشترین تلاش برای کارهای زیرساختی خواهد شد. متأسفانه بانک‌های اطلاعاتی قابل اتکایی در انتشارات وجود ندارد، از نظر سازماندهی انتشارات مشکلات عدیده داشت که در حال تلاشیم با ایجاد یک سامانه یکپارچه، چابکی سازمانی را افزایش دهیم، مدیریت دانش به بهترین نحو صورت بگیرد و شرایط برای اتفاقات خوب با بیشترین خلاقیت و کمترین هزینه آماده شود. پرداخت بدهی‌ها به مولفان، مترجمان، تأمین‌کنندگان و طرف‌های قرارداد برای ترمیم آبروی نشر از دیگر مواردی است که در حال تلاشیم در کوتاه‌مدت انجام دهیم.

در میان‌مدت ان‌شاءالله با تجدید چاپ کتاب‌های پرفروش و تبدیل آن به قالب‌های جدید سعی خواهیم کرد نقش جدی در بازار نشر ایفا کنیم و با تولید محتواهای با کیفیت بالا، انتشارات را تبدیل کنیم به یک نشر پیشرو در تولید محتوای عمیق با قالب‌های گوناگون.

برای بلندمدت هم ورود به بازارهای منطقه‌ای و جهانی مدنظر است و به ویژه با توجه به اینکه «زبان فارسی» یکی از موضوعات ویژه در طرح تحول است، کشورهای فارسی‌زبان هم جزو اولویت‌های ما خواهند بود. ورود به تولید محتوای نشر دیجیتال و اثرگذاری جدی در این عرصه هم برنامه‌ریزی شده است.

چه نسبتی میان طرح تحول انتشارات و واقعیت‌های فرهنگی جامعه برقرار خواهد شد؟

با توجه به اینکه به قالب‌ها و ابزارهای جدید در طرح تحول نگاه ویژه‌ای شده است و با عنایت به اینکه مخاطب اصلی در تولیدات جدید محتوایی نوجوانان هستند، به نظرم نسبت خوبی برقرار است. مباحثی مانند هویت ملی در کنار نگاه بین‌المللی و البته مشارکت با مردم در تولید و توزیع محتوا، می‌تواند تغییرات ملموسی را نسبت به قبل ایجاد کند.

ظرفیت‌ها، ارزش‌ها و محتوای هفتادساله انتشارات در دوره جدید چه سرنوشتی خواهد داشت؟

طبیعتا نویسندگان و مترجمان بزرگ در انتشارات، مایه افتخار ما هستند؛ سعی می‌کنیم به نحو شایسته‌ای با آنها ارتباط بگیریم و پای درس آنان بنشینیم. همچنین محتواهای ارزشمندی که طی این مدت تولید شده‌اند، با توجه به محدودیت منابع، با اولویت‌بندی صحیح هم احیا می‌شوند و هم در قالب‌های جدید محتوایی عرضه خواهند شد. حتی ایده‌هایی برای اقتباس فیلم یا مستند از کتاب‌ها هم مطرح شده است که در حال تبدیل شدن به برنامه عملیاتی هستند.

نسبت مردم، اهل کتاب و علاقه‌مندان و به طور کلی مخاطبان با سیاست‌ها، برنامه‌ها و فعالیت‌های دوره جدید انتشارات چگونه است؟

مردم صاحبان اصلی انتشارات هستند. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی به صورت یک شرکت سهامی عام ثبت شده است و سهامدار اصلی آن در حال حاضر سازمان تأمین اجتماعی است. در واقع بیش از ۴۵ میلیون نفر از افرادی که در ارتباط با تأمین اجتماعی هستند، سهامدار انتشارات هستند. 

در کنار این موضوع، طبیعتا درهای انتشارات به روی همه مردم و فعالان عرصه کتاب و محتوا باز است. مشارکت با مردم چه در تولید و چه در توزیع و ترویج محتوا جزو راهبردهای اصلی در دوره طرح تحول است. حتی با توجه به وضعیت بغرنج مالی انتشارات، برنامه‌هایی برای نذر فرهنگی هم در حال طراحی داریم تا بتوانیم سریع‌تر وارد چرخه تولید محتوا و رسالت اصلی نشر شویم.

جایگاه نشر دیجیتال و نشر مکتوب در مأموریت‌های مندرج در طرح تحول چگونه است؟

نشر مکتوب در انتشارات علمی و فرهنگی سابقه دیرینه و پرافتخاری دارد. طبیعتا احیای کتاب‌های ارزشمند گذشته، در کنار انتشار کتاب‌هایی برای افزایش ارزش این گنجینه جزو اولویت‌های فوری است. نشر مکتوب و کاغذی انتشارات، قوی‌تر از چند سال گذشته تولید و توزیع خواهد شد و ان‌شاءالله بعد از مدتی حضور کمرنگ در بازار کتاب، باز هم حضور قوی در این حوزه خواهیم داشت.

در حوزه نشر دیجیتال، در حال طراحی سرمایه‌گذاری ویژه هستیم. از نظر من نشر الکترونیک، فرصت جدی برای افزایش میزان مطالعه میان مردم است. با توجه به پهناوری کشور و عیوب سیستم توزیع و همچنین ارزانی نشر الکترونیک، باید این حوزه را جدی بگیریم و از فرصت آن نهایت بهره‌برداری را انجام دهیم.

 

یادداشت شخصی

... و پایان مسئولیت در نشر صاد

وقتی زمستان سه سال پیش با محمدرضا شرفی خبوشان نام «صاد» را برای نشر انتخاب کردیم، نمی‌دانستیم که چه روزهایی در انتظار است. صاد حرف مقطعه‌ای است که در تفسیر اشاره شده است نام چشمه‌ای است در عرش خدا و البته یکی از حروف الفبای فارسی. می‌خواستیم ناممان هم اسلامی باشد و هم ایرانی. با همفکری و کمک و حمایت دوستانی چون سیدمیثم سیدصالحی و یاسر جلالی می‌خواستیم کسب‌وکاری راه بیندازیم در عرصه محتوای عمیق که به مرور زمان خودگردان شود و بتوانیم سرمایه اولیه را برگردانیم.
میرشمس‌الدین فلاح هاشمی، محمدرضا شرفی خبوشان، مرضیه مرادی، بهزاد جامه بزرگ، رامبد خانلری در عرصه محتوایی توانستند اتفاقات خوبی در جذب و تولید آثار ممتاز و خوب رقم بزنند. همکاران دیگر در بخش اجرایی و بازاریابی تمام تلاش خود را کردند که تیم محتوایی بتواند راحت‌تر کار کند و دیده شود.
نشر صاد توانست در ۲ سال و نیم، ۳۲۰ محصول تولید کند. ۶۰ رمان‌نویس کشف کند و پرورش دهد و آثار آنان را منتشر کند، ۸ ویراستار جدید تربیت کند، ۵ کتابش را به زبان‌های دیگر ترجمه کند و در ترکیه و پاکستان و لبنان منتشر کند. در نشرسرای خودنویس یک شبکه ۷ هزار نفره تولید کننده محتوا ساخته شد و در نشر صوتی قناری، کتب صوتی و پادکست‌های خوبی تولید شد. به فضل خدا برای اولین بار یک نشر نوپا توانست در دو سال اول در بیش از ۲۰ رشته مختلف در جوایز ملی، نامزد شود و ۷ جایزه ببرد یا شایسته تقدیر شود.
همه این موفقیت‌ها در شرایطی رقم خورد که مشکلات زیادی داشتیم. هنوز به تأسیس رسمی نرسیده بودیم و مشغول تکمیل تیم بودیم که کرونا آمد؛ یک شوک جدی به همه کسب‌وکارها وارد شد. دو ماه از تأسیس رسمی گذشته بود که قیمت ارز دو برابر شد و شوک دوم به برنامه‌ریزی ما وارد شد. همینطور مشکلات دیگری در محیط به وجود آمد که عددهای غیرقابل پیش‌بینی ما که ۱۰ درصد کل هزینه‌ها بود، جبران کننده این همه اتفاقات پیش‌بینی نشده نبود اما با همه این مسائل اقتصادی، اتفاقات خوبی در حوزه محتوایی افتاد.
نشر صاد به من و دوستانم در نشر صاد این درس را داشت که در سخت‌ترین شرایط می‌توان با اراده و عزم راسخ، با همدلی و تواضع، با خلاقیت و کیفیت مسیر را پیمود و اتفاقات بزرگی رقم زد.
حتما در این مسیر خطا و اشتباه داشتیم که عذرخواهم و به جز طلب حلالیت از همه، خواهان دعای خیرتان هستم.

یادداشت شخصی

مسئولیت جدید

روز گذشته بار سنگین مسئولیت انتشارات علمی فرهنگی بر عهده‌ام گذاشته شد. به لطف خداوند تبارک امیدوارم و محتاج دعا و کمک دوستان گرانقدرم هستم. در روز معارفه عرض کردم نبرد بین محتوای عمیق و محتوای سطحی در این سال‌ها جدی است؛ پیروزی در این نبرد، کمک و یاری همه نیک‌اندیشان و مؤمنان را می‌طلبد.

نگاه به اثرگذاری فرهنگ اسلامی-ایرانی در عرصه بین‌الملل با استفاده از فناوری‌های جدید و مهم‌تر از همه جدی کردن نقش مردم در تولید و توزیع محتوای عمیق به پیشرفت فرهنگی ما کمک خواهد کرد. امیدوارم با پرهیز از شتاب‌زدگی و با استفاده از کار علمی بتوان بر مشکلات اداری و اجرایی این انتشارات بزرگ با همه ظرفیت‌های خوبی که دارد، غلبه کرد و فعالیت‌های نشر را در راستای مأموریت اصلی‌اش که همان اثرگذاری فرهنگی است ساماندهی کرد.

---

پی‌نوشت: در مورد نشر صاد و عملکردی که به لطف دوستان خوبم در تیم نشر صاد حاصل شد هم به زودی گزارشی می‌نویسم.

یادداشت یادداشت‌ها

چالش‌های بین‌المللی در توسعه نشر الکترونیک

* این سلسله یادداشت در خبرگزاری مهر منتشر می‌شود.

در یادداشت‌های قبلی پس از ضرورت توسعه نشر دیجیتال، در مورد چالش‌های قانونی، چالش‌های اقتصادی و سپس چالش‌های فرهنگی - اجتماعی سخن رانده شد. در این یادداشت چالش‌های بین المللی در توسعه نشر الکترونیک مورد نظر است که به صورت مختصر و مفید بیان می‌شود:

- سطح دیپلماسی فرهنگی

سطح دیپلماسی فرهنگی ایران نسبت به ظرفیت‌های بی‌نظیر فرهنگ غنی آن، بسیار نازل است. ما نه از ظرفیت‌های ایرانِ فرهنگی در حوزه تمدنی ایران بهره‌ای می‌بریم و نه از ظرفیت‌های کشورهای اسلامی درست استفاده می‌کنیم. حتی بسیار پیش آمده که با وجود اینکه پیروزی‌های سیاسی در برخی کشورها نصیب ما شده است اما نتوانسته‌ایم بهره‌برداری فرهنگی لازم را انجام دهیم. مثلا با وجود اینکه در عراق، لبنان و سوریه عمق استراتژیک خوبی از نظر سیاسی ایجاد کرده‌ایم اما بعد از مدتی به دلیل عدم فعالیت‌های فرهنگی مؤثر، همان پیروزی‌ها هم کمرنگ می‌شود.

مجموعه‌ای از دلایل باعث به‌وقوع پیوستن این مهم شده است. به جز اینکه حوزه نشر، جذابیت آنچنانی برای دیپلمات‌های ما ندارد، عدم هدفگذاری مخاطب جهانی در بین ناشران ایرانی و ناکافی بودن شناخت آنان از فضای بین‌المللی به آن دامن می‌زند. همچنین به دلیل نپیوستن ایران به کنوانسیون برن، ناشران ایرانی در دنیا جدی گرفته نمی‌شوند. به همین دلایل است که مشاهده می‌شود عموما فعالیت‌های ایران در حوزه نشر هم فعالیت‌های حاکمیتی است که با عموم مردم در سراسر دنیا ارتباط چندانی برقرار نکرده است.

با توجه به هزینه‌های زیاد چاپ و توزیع به سایر کشورها و البته شرایط تحریم، نشر الکترونیک می‌تواند به عنوان یک فرصت برای تسهیل دسترسی به عموم مردم در کشورهای هدف شناخته شود.

- رشد شتابان فناوری

رشد شتابان فناوری در دنیا باعث فاصله گرفتن بیشتر کشور از اثرگذاری جهانی در رقابت با کشورهای پیشرفته خواهد شد. ما معمولا در سخت افزار حرفی برای گفتن در دنیا نداریم و در نرم افزار نیز هر چند اوضاع خیلی بهتری داریم اما خلاقیت و نوآوری در این بخش کمتر مشاهده شده و بیشتر مقلدهای خوبی هستیم.

بسیاری از ناشران ایرانی، شناخت خوبی از فرصت‌های نشر الکترونیک برای دسترسی به مخاطبان خارجی ندارند و پلتفرم‌های ایرانی هم با پلتفرم‌های روز دنیا فاصله بسیاری دارند و توان رقابت با پلتفرم‌های جهانی را در کشورهای دیگر ندارند.

- رقبای قدرتمند

در دنیا رقبای قدرتمندی داریم که برای ورود به بازار جهانی، ناگزیر از رقابت با آنها هستیم. به طور مثال در صنعت کتاب الکترونیک، آمازون در اکثر کشورهای دنیا دارای شبکه توزیع گسترده و امکان تبلیغ مناسب است و رقابت با شرکتی که به تنهایی بیش از نیمی از گردش مالی فروش کتاب الکترونیک در جهان را به خود اختصاص داده است، کار راحتی نیست. تعیین راهبردهایی برای انتخاب مخاطب هدف، انتخاب موضوعات خاص که نقاط قوت ما در جهان محسوب می‌شود و امثالهم می‌تواند به این نبرد نامتوازن سر و شکل بهتری دهد، به شرط آنکه اراده کنیم.

- تحریم‌ها

تحریم‌های ظالمانه بین‌المللی باعث می‌شود نه تنها به دلیل عدم پیوستن ایران به کنوانسیون برن، ناشران بین‌المللی در خرید و فروش امتیازات کتب و محتواهای گوناگون ما را جدی نگیرند؛ بلکه به دلیل قوانین سفت و سخت تحریمی، از هر گونه فعالیت با ناشران ایرانی بهراسند. ناشران خارجی حتی از فروش امتیاز به ناشران ایرانی سر باز می‌زنند، زیرا دریافت پول از یک شرکت ایرانی مخصوصا وابسته به دولت می‌تواند جریمه‌های سنگینی برای آنها داشته باشد.

ایجاد کنوانسیون‌های جدید با کشورهای عضو جنبش عدم تعهد یا عضو سازمان کشورهای اسلامی می‌تواند کمی شرایط را بهبود بخشد. ضمن آنکه ثبت شرکت‌ها و انتشارات در کشورهای دیگر، می‌تواند راه حل موقتی باشد که در عرضه نشر الکترونیک به دلیل دسترسی راحت‌تر به مخاطب نهایی یاری‌گر باشد. به طور مثال، ناشران به جای آنکه امتیاز اثر خود را به ناشری خارجی به سختی بفروشند، با انتشار کتب خود در پلتفرم‌های کتاب الکترونیک در دنیا، بتوانند محتوای خود را به مخاطب‌های بین المللی عرضه کنند.

- چالش ما در کشورهای فارسی زبان

حوزه نفوذ فرهنگی ایران در کشورهای فارسی زبان همسایه که همواره شیفته ادبیات و شعر فارسی هستند یکی از فرصت‌های بی‌نظیر برای رشد و توسعه کتاب الکترونیک است اما دو چالش جدی در این مسیر وجود دارد. یکی رسم‌الخط متفاوت آنها در نگارش کلمات است و دیگری زیرساخت‌های ضعیف در حوزه دیجیتال و پرداخت‌های بانکی.

برای چالش اول پیشنهاد ورود کتب صوتی خوب فارسی به بازار کشورهای فارسی‌زبان وجود دارد، و برای چالش دوم، یا باید منتظر توسعه بهتر زیرساخت‌های دیجیتالی آنها بمانیم یا به طور مثال اپراتورهای ما شروع به خدمت‌رسانی مناسب در آن کشورها کنند.

طبیعتا هیچ فعالیت بین‌المللی از طرف ما نباید همراه غفلت از زبان فارسی باشد و باید توجه جدی برای توسعه و پیشبرد قدرت زبان فارسی در آن انجام شود.

یادداشت یادداشت‌ها

چالش‌های فرهنگی – اجتماعی در توسعه نشر الکترونیک

این سلسله یادداشت در خبرگزاری مهر منتشر می‌شود.

در یادداشت‌های قبلی پس از ضرورت توسعه نشر دیجیتال، در مورد چالش‌های قانونی و سپس چالش‌های اقتصادی سخن رانده شد. در این یادداشت چالش‌های فرهنگی اجتماعی در توسعه نشر الکترونیک مورد نظر است که به صورت مختصر و مفید بیان می‌شود:

- ارزش نبودن مطالعه در میان مردم

مطالعه در میان مردم «ارزش» نیست. در محیط خانواده، دوستان، مشاغل و سایر شبکه‌های انسانی، مطالعه کتاب به ارزش تبدیل نشده است. ثروت، ارتباطات و قدرت در جامعه ما ارزش بیشتری دارند و در جایی که مرتبط با کسب دانش است، مدرک به جای کتابخوانی اولویت بیشتری دارد! در مراودات روزانه مردم، عدم مشاهده یک برنامه تلویزیونی یا نداشتن حساب کاربری در یکی از شبکه‌های اجتماعی شاید یک ضعف بزرگ به حساب بیاید و مردم تحت تأثیر «اثر شبکه‌ای» مجبور به دیدن آن برنامه تلویزیونی و یا ایجاد حساب کاربری در آن شبکه اجتماعی بشوند، اما این وضعیت در مورد مطالعه کتاب رخ نمی‌دهد.

- وضعیت سواد رسانه‌ای مردم

وضعیت سواد رسانه‌ای مردم در ایران مطلوب نیست. آخرین آمار رسمی، حکایت از نمره ۱۲ از ۱۰۰ سواد رسانه‌ای مردم دارد. یکی از اثرات مهم پایین بودن سطح سواد رسانه‌ای، عدم مدیریت مصرف رسانه‌ای است. مردم بر مصرف رسانه‌ای خود مدیریت ندارند و به دلیل استفاده بیشتر از رسانه‌های سطحی، ذائقه آنان روز به روز تحلیل می‌رود. به همین دلیل است که از مردم می‌شنویم که برای مطالعه کتاب «فرصت کافی» ندارند اما همین افراد برای گشت‌وگذار در شبکه‌های اجتماعی و یا پیام‌رسان‌های موبایلی فرصت دارند. البته که رسانه‌ها هم در این زمینه کم‌کاری کرده‌اند و فرصت‌های نشر الکترونیک برای عموم مردم به اندازه کافی تبیین نشده است.

- فرهنگ شفاهی و نبود عادت مطالعه مردم

یکی دیگر از چالش‌ها که شاید بیش از سایر چالش‌ها در رسانه‌ها و میان نخبگان گفته می‌شود، فرهنگ شفاهی مردم است که عادت به مطالعه در میان عموم را ایجاد نکرده است. قول مشهور انتقال مردم ایران از کهکشان شفاهی به کهکشان رادیو و تلویزیون که دکتر محسنیان راد ارائه کرده است، مورد تأیید اکثر کارشناسان است. شرط لازم کتابخوانی، با سواد بودن است، حال آنکه تا همین چند دهه قبل، بیش از نیمی از مردم ایران بی‌سواد بوده‌اند و به همین دلیل انس با کتابخوانی بیش از آنکه یک فرهنگ همگانی باشد، یک فرهنگ نخبگانی و طبقه روشنفکری تعریف می‌شود.

- متکثر شدن سبک زندگی

به وجود آمدن طبقات جدید اجتماعی، که البته به اعتقاد کارشناسان منشأ اقتصادی دارد اما نتیجه فرهنگی و اجتماعی بروز داده است، باعث به وجود آمدن دغدغه، نیاز و ذائقه جدید در میان مخاطبان شده است. صنعت نشر و به ویژه نشر الکترونیک نباید به این تغییرات بی‌توجه باشد.

طی سال‌های گذشته طبقه متوسط شهری، با نوسانات مختلفی مواجه بوده است. تقریبا در طول دهه هشتاد، با توجه به بالا رفتن قدرت خرید مردم، طبقه متوسط از نظر اقتصادی در جامعه رشد پیدا کرد اما از نظر فرهنگی، فرهنگ‌سازی لازم برای چگونگی هزینه‌کرد صحیح برای رشد جامعه انجام نشده بود. در طول دهه نود، قدرت خرید مردم کاهش پیدا کرد و بخشی از طبقه متوسط، مجددا به طبقه فرودستان کوچ کردند اما با مصرف رسانه‌ای متفاوت! با توجه به اثرات رسانه‌های نوین به ویژه بر نوجوانان و جوانان، در حال حاضر افرادی در کشور مشاهده می‌کنیم که از نظر اقتصادی، طبقه متوسط شهری نیستند اما از نظر فرهنگی اجتماعی در این گروه دسته بندی می‌شوند، در حالی که از این نظر هم فرهنگ‌سازی لازم انجام نشده است.

سلایق گوناگون و البته سطحی این دسته از افراد که در سند داخلی شورای عالی انقلاب فرهنگی به «همه‌چیزخواری فرهنگی» تعبیر شده است، نیاز به برنامه ریزی جدی دارد. در سال‌های اخیر با درصد قابل توجهی از طبقه متوسط شهری مواجهیم که هم موسیقی سنتی گوش می‌دهد و هم پاپ و هم رپ و راک؛ آن هم درست در یک روز و در یک شرایط از نظر روحی. این اتفاق با درجه پایین‌تری از حساسیت در مورد کتاب هم در حال وقوع است. نیازهای این طبقه سطحی شده است و بسیار متنوع و متغیر.

- پیر شدن جمعیت

پیر شدن جمعیت یک آفت برای هر جامعه است. پیر شدن جمعیت یعنی کاهش خلاقیت و اهمیت خلاقیت در صنایع خلاق نیاز به بازگویی ندارد. البته در نشر الکترونیک ایران با توجه به نوپا بودن صنعت و جوان بودن جمعیت کشور در حال حاضر، خطر پیر شدن جمعیت خیلی به چشم نیاید اما در میان مدت تعداد مخاطبان بالفعل این صنعت رو به کاهش خواهد بود. در خط مشی‌گذاری توسعه صنعت کتاب الکترونیک نباید از این مؤلفه غفلت کرد.