پژوهشگروبلاگ شخصی قاسم صفایی نژاد

۳ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «برنامه ریزی» ثبت شده است

یادداشت شخصی

بازگشت به برنامه ریزی

همیشه سعی می‌کردم برای هر کاری برنامه ریزی داشته باشم. کاغذها و موبایل و فایل‌های من همیشه حاوی نکاتی بود که در آینده نزدیک و دور، چه کارهایی باید انجام دهم. اهدافم چیست، منابعم چیست و راه رسیدن به آن اهداف چیست؟ همیشه حتی برای درس خواندن، برای مهمانی رفتن، برای فیلم دیدن و حتی برای بازی کردن، زمان بخصوصی از قبل تعیین می‌کردم. 

وقتی دبیرستانی بودم، دبیرستان نمونه دولتی رشد درس می‌خواندم که آن زمان‌ها جزو سه دبیرستان برتر کشور بود. پیش دانشگاهی که بودم، همه دوستانم وقت غیرمتعارفی برای درس می‌گذاشتند تا رتبه برتر کنکور شوند. آنقدر درس می‌خواندند که مریض می‌شدند. دبیرستان رشد آن زمان برای بچه‌های پیش دانشگاهی خوابگاه داشت. یک شب در میان بچه‌ها خوابگاه می‌ماندند که کنار هم بیشتر درس بخوانند و حضور در خانواده، آنها را از درس نیندازد! تا جایی که یادم می‌آید تنها کسی بودم که خوابگاه نمی‌ماندم و از همان روز اول اعلام کردم. در برنامه‌ریزی‌ام همیشه حتی ساعتی برای دیدن فوتبال هم اختصاص می‌دادم. همیشه اعتقاد داشتم انسان نباید تک‌بعدی باشد؛ حالا نه اینکه فوتبال دیدن انسان را چندبعدی کند! 

نمی‌گویم همیشه موفق بودم و به برنامه‌ریزی‌ام عمل می‌کردم اما سعی‌ام رو می‌کردم. اوج برنامه‌ریزی‌ام برای کنکور ارشد بود که در کنار ۳ ماه درس خواندن ویژه برای کنکور، هر روز برنامه دیدن فیلم و فوتبال و بازی فیفا هم داشتم و از نتیجه‌ای که گرفتم راضی‌ام.

اما هر چقدر برنامه را انجام ندهیم، برنامه بعدی هم با انحراف بیشتری پیش می‌رود. از وقتی دیگر تنها نیستی، انجام برنامه‌ها سخت‌تر می‌شود. از وقتی باید تیمی کار کنی، باز هم سخت‌تر می‌شود. از وقتی چند کار با هم می‌پذیری، سخت‌تر و سخت‌تر می‌شود.

از سال ۸۸ که هم ازدواج کردم و هم دوره کارشناسی ارشد را شروع کردم و هم شاغل بودم، برنامه ریزی سخت‌تر شد اما باز هم سعی می‌کردم برنامه ریزی کنم ولو اینکه درصد کمتری انجامش دهم. تقریبا هیچوقت زندگی یک انسان معمولی که انتظار می‌رود را نداشتم چون همزمان با شغل، در بهترین دانشگاه‌های ایران درس می‌خواندم و سعی می‌کردم خوب درس بخوانم تا فقط مدرک نگیرم. هر چند احتمالا در این دانشگاه‌ها مجبوری خوب درس بخوانی.

بعضی از این سال‌ها مجبور بودم دو شغله یا حتی سه شغله باشم. اوج آن اواسط دهه نود بود. هم در صداوسیما مدیر آموزش و فرهنگ سازی معاونت فضای مجازی بودم، هم در مرکز پژوهشی آرا به صورت پاره وقت مدیر گروه سیاستگذاری فرهنگی بودم و هم سردبیری ماهنامه مدیریت رسانه را به صورت یک کار داوطلبانه بدون درآمد پیگیری می‌کردم. دو واحد درس مبانی مدیریت هم در دانشگاه سوره تدریس می‌کردم. آن زمان‌ها یک فرزند داشتم و آزمون جامع دکتری هم داده بودم و مشغول نوشتن رساله دکتری هم بودم.

اما انگار از سال ۹۶ اتفاقات دیگری افتاده (میز کار در سال ۹۵ را اینجا ببینید). اینکه دوندگی در زندگی و کار بیشتر شده، انگیزه من کمتر شده، یا هر دلیل دیگری، نمی‌دانم! فایل‌های لپ‌تاپ و گوشی و یادداشت‌های پراکنده «یک روز بنویس و ماهها ننویس» نشان می‌دهد که دیگر برنامه ریزی از شخصیت‌ام حذف شده. با اینکه از اواسط سال ۹۶ تا الان دیگر همیشه تک شغله بوده‌ام و اواخر سال ۹۷ که دکتری هم دفاع کردم، عملا هیچ درگیری دیگری نداشتم. حتی تدریس را هم کنار گذاشتم تا بتوانم نشر را اداره کنم. 

سه روز است مشغول مرتب کردن یادداشت‌ها و فایل‌ها و ... هستم. هر چند ماه یک بار آمده‌ام و قول داده‌ام برنامه ریزی کنم و عمل کنم ولی نشده است. چرا؟ چون همه چیز نامرتب بوده. باید وقتی برای مرتب کردن این همه بی نظمی می‌گذاشتم که هیچوقت فرصتی نبوده.

اما حالا دارم سعی می‌کنم وقت بگذارم و همه چیز را مرتب کنم تا دوباره بدانم چه می‌خواهم و برای رسیدن به آنچه می‌خواهم، چه باید بکنم.

یادداشت شخصی

پایان خسران؟!

هر از چند گاهی نیاز است که انسان سوزنی به خود بزند. نه بخاطر جوالدوزهایی که به مردم زده و عیب‌جویی‌هایی که با افتخار انجام داده، بلکه بخاطر اینکه بادهای این بالن بی‌مغز را خالی کند و قدری بنشیند و فکر کند که از فراز کدام شهرها عبور کرده و به کدامین «قله» یا «دره» نشسته است! 

من که حتی برای تفاخر و به ریا «خودسازی» می‌کنم! بیچارگی آنجاست که هر چه بیشتر خودم را باد کرده باشم و بالاتر تصور کرده باشم با سرعت بیشتری سقوط می‌کنم و...

سنگ بزرگ نشانه نزدن است! واقعا؟ نمی‌دانم درست است یا نه، اما به هر حال نیاز است نشانه‌ای باشد. اگر هدفی نباشد که پرتابی نیست، حرکتی نیست. حتی اگر پرنده مردنی باشد و پرواز را بخواهیم به خاطر بسپاریم، باید بدانیم به کدام سو می‌خواهیم پرواز کنیم. اینکه گفته‌اند «ما مأمور به انجام وظیفه‌ایم، نه نتیجه» معنی‌اش این نیست که هدفی نداشته باشیم. هدف مشخص است، به سوی آن حرکت می‌کنیم و از همه عقل و عشق یاری می‌طلبیم و با همه ایمان و توان تلاش می‌کنیم اما اگر باز هم به نتیجه نرسیدیم، از خودمان راضی هستیم.

چند زمانی است که غافلم از حساب و کتاب خود. روزمرگی به بهانه سرشلوغی این روزها گویا مد شده است. دقت کرده‌اید؟ همه هم سرشان شلوغ است. دانشجو و شاغل و خانه‌دار و مدیر و رییس جمهور نمی‌شناسد. هیچ‌کس وقت اضافه‌ای ندارد. انگار «زمان» بی‌برکت شده است. اما نه. قسم به همین «زمان» که انسان در خسر و زیان است مگر...

باید زودتر هدف‌های قابل دستیابی و قابل سنجش انتخاب کنم. باید برنامه ریزی کنم و اقدام کنم و باید ارزیابی کنم. دیگر خسران کافی است به حول و قوه الهی.

 

یادداشت

اوقات فراغت

واژه فراغت را آنقدر شنیده‌ایم که برای پیدا کردن معنی آن نیازی به رجوع به لغت نامه پیدا نمی‌کنیم. شاید فقط برای آگاهی از املای فراغت که با «غ» است یا «ق» سوال داشته باشیم!

یادش بخیر  تابستان کودکی. منتظر تابستان بودیم تا در روزهای گرم تابستان با توپ پلاستیکی با بچه‌های محل هر روز و هر روز بریم فوتبال! نزدیک شب که می‌شد بر می‌گشتیم خونه و شب تلویزیون و استراحت و فردا روز از نو و روزی از نو ....

کم کم بزرگتر که شدیم آتاری 2600 و میکرو و سگا و کم کم بعد از مدتی پلی استیشن هم اضافه شد!

بعضی‌ها کلاس‌های ورزشی ثبت نام می‌کردند و بعضی‌ها کلاس‌های هنری. بعضی‌ها هم که به دنبال درآمد بودند و پس انداز. اما سرگرمی‌ها برای قشرهای مختلف جامعه متفاوت بوده و هست. به 13-14 سالگی که رسیدیم کوه رفتن و اردو هم اضافه شد.

اما این چند سال مثل اینکه اوقات فراغت تابستانی متفاوت شده است. اوقات فراغت دیگر فقط به خانواده و چند پایگاه تابستانی محله محدود نمی‌شود و به یک بحث رسانه‌ای تبدیل شده که در صحبت‌های بی‌شماری به آن اشاره می‌شود. همه این بحث‌ها پیرامون اوقات فراغت از تغییر نگرش و رویکردى خبر مى‌دهد که نسبت به این موضوع به وجود آمده است. مدیریت زمان شاخص اصلى این تغییر نگرش و برنامه ریزى براى اوقات فراغت است. توجه به اوقات فراغت دانش آموزانى که قرار است فصل تعطیلات خود را آغاز کنند از چنین زاویه‌اى اهمیت فراوان پیدا مى‌کند. چنین است که نحوه تدوین برنامه براى سپرى کردن درست این زمان خود به شاخصى براى نشان دادن مدیریت و برنامه ریزى تبدیل مى‌شود.

در تعاریفى که از سوى کارشناسان عنوان شده اوقات فراغت به زمانى گفته مى‌شود که در آن افراد جدا از نقشى رسمى که براى رسیدگى به امور بر عهده دارند، یک دسته فعالیت‌هاى آزادانه و انتخاب‌گرایانه را انجام مى‌دهند که چگونگى گذران آن متناسب با سن، جنس، طبقه اجتماعى، درآمد، شغل و مکان زندگى افراد متفاوت است. به اعتقاد جامعه شناسان و روانشناسان اوقات فراغت در جنبه‌هاى مختلف فردى، اجتماعى، فرهنگى، اقصادى و سیاسى با اهمیت و داراى کارکردهایى از جمله آزادى انتخاب و نوع فعالیت، اعتماد به نفس، خلاقیت و نوآورى، مشارکت اجتماعى، حفظ سنت‌ها و آداب ورسوم، تجدید قواى نیروى کار و افزایش بهره ورى اقتصادى و تعلق سیاسى است.

*برنامه ریزی

برنامه‏ریزى صحیح در زمینه اوقات و بهره‏گیرى مناسب از آن مى‏تواند اثرات مثبت فراوانى در زندگى انسان بر جاى گذارد. در زیر به برخى از این اثرات اشاره مى‏کنیم:

1- اوقات فراغت و خلاقیت: تحقیقات انجام شده در زمینه ویژگى‏هاى افراد خلاق نشان مى‏دهد که آنان علاوه بر این‏که از هوش سرشار و صراحت و انعطاف‏پذیرى بالایى برخوردار هستند، از اوقات فراغت‏خود حداکثر بهره را گرفته و با آزاداندیشى و تفکر خلاق خود، مسائل مختلف را بررسى مى‏کنند و در این فرصت‏هاى آزاد به راه حل‏هاى نو دست مى‏یابند؛ زیرا وجود فشار زمان یا فشار وقت در غیر ایام فراغت و در زندگى روزمره، زمینه‏ساز تنش و اضطراب بوده و وجود اضطراب شدید نیز یکى از آفات تفکر خلاق است.

علاوه بر این تحقیقات و مطالعات انجام شده حاکى از آن است که اوقات فراغت همواره بستر مناسبى براى خلاقیت‏ها و نوآورى‏ها بوده است؛ زیرا انسان در اوقات فراغت مى‏تواند با طیب خاطر و آزادانه اندیشه کند و در حل مسائلى که در حوزه شناختى او مطرح است از تفکر خلاق خود بهره بگیرد.

2- اوقات فراغت و بهداشت روانى: وجود اوقات فراغت در طول زندگى مى‏تواند نقش مؤثرى در سلامت و بهداشت روانى افراد داشته باشد. اشتغال مستمر و بدون وقفه فکرى یا عملى افراد، خستگى جسمى و ذهنى انسان را به دنبال دارد به گونه‏اى که فرد به تدریج نشاط و شادابى خود را از دست مى‏دهد.

فقدان حداقلى از اوقات فراغت در زندگى روزمره باعث افزایش اضطراب و فشار روانى شده، زمینه اختلال در قواى حسى و ادراکى را فراهم مى‏کند. در طول سال تحصیلى نیز هرگز نباید شاگردان را به مطالعه مستمر و بى‏وقفه مجبور کرد و مانع از استفاده آن‏ها از زنگ‏هاى تفریح و استراحت و بهره‏گیرى از اوقات فراغت‏شد؛ زیرا فشار ذهنى و روانى ناشى از فعالیت‏ها و مشغله‏هاى مستمر نه تنها موجب ایجاد اختلال در بهداشت روانى فرد مى‏شود، بلکه قدرت فراگیرى، ادراک مطالب و نگهدارى ذهنى را به حداقل مى‏رساند.

3- اوقات فراغت و اصلاح رفتار: کثرت و استمرار فعالیت‏هاى ذهنى و درسى و یا عملى در زندگى روزمره بدون بهره‏گیرى از فرصت‏هاى آزاد ممکن است‏به تدریج موجب پدیدار شدن بعضى از عادات یا رفتارهاى نامطلوب در انسان شود. این مساله در بین دانش‏آموزان مدارس به ویژه در مقطع راهنمایى و متوسطه به دلیل تراکم و فشردگى برنامه‏هاى درسى بیش‏تر قابل ملاحظه است. باید توجه داشت که انحرافات اخلاقى و رفتارى به صورت ناگهانى ظاهر نمى‏شود، بلکه به تدریج پدیدار مى‏گردد.

بنابراین، از اوقات فراغت مى‏توان به عنوان مناسب‏ترین زمینه براى اصلاح بسیارى از اختلالات رفتارى پرخاشگرى، افسردگى، کم‏رویى و... بهره گرفت.

4- اوقات فراغت و بهره‏گیرى از توان و استعداد: ایام تابستان بیشترین وقت‏براى بهره‏گیرى از توان و استعدادهاى موجود و بالقوه است. با به کارگیرى نیرو و توان و استعدادهاى مختلف در اوقات فراغت، از هدر رفتن و هرز دادن نیروهاى نسل جوان و نوجوان جلوگیرى به عمل خواهد آمد و در نتیجه، مى‏توان آن‏ها را با انواع فعالیت‏هاى شناختى و ذهنى و یا کارهاى فنى و تجربى آشنا نمود تا در جهت کمک به خانواده و جامعه خود و خودکفایى آن‏ها مؤثر و مفید واقع شوند؛ به ویژه پرداختن به آن نوع فعالیت‏هایى که مطابق میل و رغبت و علاقه قلبى آنان باشد.

* چشم انداز

اهمیت دادن به زمانى که در اختیار داریم تنها مختص به اوقات فراغت و نحوه مصرف زمان در این اوقات نیست. با این حال، هنگامى که بحث برنامه ریزى براى چنین موضوعى پیش کشیده مى شود، نحوه استفاده از زمان و مدیریت درست آن به منظور بهره ورى بیشتر در اولویت قرار مى گیرد.

کارشناسان معتقدند که اتخاذ برنامه هاى تفریحى و سرگرم کننده متناسب با توانایى افراد، توجه به گسترش روابط اجتماعى در برنامه هاى اوقات فراغت به منظور ایجاد تعلق خاطر افراد به نظام اجتماعى، مشارکت دادن جوانان در فعالیتهاى سازندگى کشور به منظور تقویت حس هویت در آنان، ایجاد واحدهاى کوچک ارزان قیمت محله اى، ارائه آموزشهاى متنوع مرتبط با نقش هاى غیر شغلى افراد و افزایش دادن مشارکت خانواده ها از جمله راهکارهاى غنى سازى اوقات فراغت است.

به گفته کارشناسان توجه درست به نحوه سپرى کردن اوقات فراغت از آن رو اهمیت دارد که این اوقات علاوه براینکه زمان بسیار مناسبى براى اجراى برنامه‌ها وطرح‌ها در راستاى پرورش نسل آینده است، مى‌تواند مانع از گسترش آسیب‌هاى اجتماعى و فرهنگى شود.