پژوهشگروبلاگ شخصی قاسم صفایی نژاد

گفتگو با ایسنا را می‌توانید از اینجا بخوانید.

بعد از هفت دهه از فعالیت انتشارات علمی و فرهنگی، طرح تحول به تصویب رسیده و در حال اجرایی شدن است. از وجوه تمایز و ویژگی‌های این طرح بگویید.

انتشارات علمی و فرهنگی برای اندیشمندان و فعالان عرصه نشر جایگاه ویژه‌ای دارد. بسیاری از فعالان فرهنگی می‌دانند که انتشارات علمی و فرهنگی در گذر تاریخ ۷۰ ساله خود، فعالیت‌های گوناگونی را تجربه کرده است؛ از فعالیت‌هایی که تحت عنوان انتشارات فرانکلین انجام می‌شده تا بنگاه ترجمه و نشر کتاب، سازمان چاپ افست، سازمان کتاب‌های جیبی، گروه صنایع کاغذ پارس، مجله کتاب امروز، مرکز تکنولوژی آموزشی، سازمان آموزشی نومرز و سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی. از سال ۱۳۸۰ هم سه شرکت تحت عنوان چاپ و نشر کتیبه، فرهنگ فیلم تهران و بازرگانی کتاب‌گستر به عنوان شرکت‌های زیرمجموعه این انتشارات تأسیس شدند. شرکت‌هایی که در سال‌های گذشته فراز و نشیب‌های زیادی را تجربه کردند و در برخی از سال‌ها تعلیق بودند و فعالیتی نداشتند. 

همه این تغییرات و رفت و برگشت‌ها، منجر به تداخل مأموریت‌ها و فرآیندها، ابهامات گوناگون، سنگین شدن ساختار و دوری از چابکی شده‌اند و به دلیل نگاه بعضا سیاست‌زده به انتشارات، محیط‌شناسی و نیازهای روز مخاطبان در آن مدنظر قرار نگرفته است.

در طرح تحول انتشارات علمی و فرهنگی، سعی کرده‌ایم مبتنی بر سرمایه‌های معنوی و مادی انتشارات و همه گنجینه‌های محتوایی گذشته، با آینده‌نگری، طرحی نو دراندازیم و متناسب با شرایط فرهنگی روز و آینده از این ظرفیت‌ها به نفع ایران اسلامی بهره ببریم.

بنابر این طرح، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی به صورت یک هولدینگ محتوایی به صورت چابک و با نقش سیاستگذار و ناظرِ سایر شرکت‌های محتوایی خود فعالیت خواهد کرد و همه عملیات‌های تولیدی در شرکت‌های زیرمجموعه انجام خواهد شد.

به طور مشخص، شرکت چاپ و نشر کتیبه از چاپخانه تبدیل به شرکتی خواهد شد که کل نشر سنتی و کاغذی را اداره خواهد کرد. عملیات ویرایش، صفحه‌آرایی، طراحی جلد، چاپ، فروش و فروشگاه‌داری در بخش کتاب کاغذی تمام به کتیبه سپرده خواهد شد تا تحت یک هویت مستقل، ضمن در دست داشتن اختیارات کافی بتواند اقدامات مدنظر را انجام دهد.

شرکت کتاب‌گستر با تغییر مأموریت به شرکت نشر دیجیتال تبدیل خواهد شد و شرکت فرهنگ فیلم تهران با همان مأموریت نشر چندرسانه‌ای تقویت خواهد شد. 

توجه ویژه به مخاطب بین‌المللی و همچنین مشارکت با مردم در تولید و توزیع محتوا از دیگر مواردی است که به‌جد دنبال خواهد شد.

درباره اهداف اقتصادی و فرهنگی مدنظر طرح توضیح می‌دهید.

هدف اصلی در واقع هدف فرهنگی است. قرار است انتشارات علمی و فرهنگی به عنوان بزرگترین ناشر کشور، نگاهی نو به مسائل فرهنگی کشور داشته باشد و بتواند با شناخت نیازهای مخاطبان، با آنها بیشترین همراهی را داشته باشد. اصل هدف در یک نشر نمی‌تواند جز این باشد. 

به عنوان هدف فرهنگی، تبدیل شدن انتشارات علمی و فرهنگی به رهبر بازار نشر کشور و همچنین معرف نشر کشور در جهان اسلام مدنظر قرار گرفته است. احیای بخش خاموش گنجینه انتشارات و تبدیل کتاب‌های قدیمی به قالب‌های جدید با توجه به ذائقه مخاطبان امروزی، می‌تواند در کنار تولید محتوای جدید در میان‌مدت علمی و فرهنگی را به جایگاه واقعی خود برگرداند.

در ذیل این هدف اصلی، طبیعتا ابزارها و لوازمی باید باشد که به تحقق این هدف کمک کند. من معتقدم که خوداتکایی یک نشر به خودش می‌تواند اثرگذاری آن را در جامعه بالا ببرد. به همین دلیل خوداتکایی اقتصادی مطرح می‌شود و دوری از نفت یا سایر بودجه‌های دولتی. در واقع هدف ما اقتصادی نیست ولی برای رسیدن به هدف فرهنگی، نیاز به خوداتکایی اقتصادی و رسیدن به شاخص‌های عملکردی مناسب و بازگشت سرمایه لازم است. البته این جمله من به این معنی نیست که هیچ پول دولتی در طرح تحول تزریق نخواهد شد، بلکه به این معنی است که اگر پول دولتی هم تزرق شود به عنوان سرمایه وارد خواهد شد و نه هزینه. تمام برنامه‌ها در این راستا طراحی شده که بازگشت سرمایه هم طی یک برنامه زمان‌بندی، تحقق یابد.

متأسفانه به دلیل بدهی‌های زیادی که طی سالیان گذشته به این نشر محبوب تحمیل شده است، اوضاع مالی انتشارات خوب نیست و برای طرح تحول نیازمند سرمایه‌گذاری هستیم. البته این انتشارات دارایی‌های غیرنقدی زیادی دارد که می‌تواند با مولدسازی در خدمت فرهنگ و علم کشور قرار گیرد.

چشم‌انداز کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت طرح تحول انتشارات را بیان کنید.

در کوتاه‌مدت بیشترین تلاش برای کارهای زیرساختی خواهد شد. متأسفانه بانک‌های اطلاعاتی قابل اتکایی در انتشارات وجود ندارد، از نظر سازماندهی انتشارات مشکلات عدیده داشت که در حال تلاشیم با ایجاد یک سامانه یکپارچه، چابکی سازمانی را افزایش دهیم، مدیریت دانش به بهترین نحو صورت بگیرد و شرایط برای اتفاقات خوب با بیشترین خلاقیت و کمترین هزینه آماده شود. پرداخت بدهی‌ها به مولفان، مترجمان، تأمین‌کنندگان و طرف‌های قرارداد برای ترمیم آبروی نشر از دیگر مواردی است که در حال تلاشیم در کوتاه‌مدت انجام دهیم.

در میان‌مدت ان‌شاءالله با تجدید چاپ کتاب‌های پرفروش و تبدیل آن به قالب‌های جدید سعی خواهیم کرد نقش جدی در بازار نشر ایفا کنیم و با تولید محتواهای با کیفیت بالا، انتشارات را تبدیل کنیم به یک نشر پیشرو در تولید محتوای عمیق با قالب‌های گوناگون.

برای بلندمدت هم ورود به بازارهای منطقه‌ای و جهانی مدنظر است و به ویژه با توجه به اینکه «زبان فارسی» یکی از موضوعات ویژه در طرح تحول است، کشورهای فارسی‌زبان هم جزو اولویت‌های ما خواهند بود. ورود به تولید محتوای نشر دیجیتال و اثرگذاری جدی در این عرصه هم برنامه‌ریزی شده است.

چه نسبتی میان طرح تحول انتشارات و واقعیت‌های فرهنگی جامعه برقرار خواهد شد؟

با توجه به اینکه به قالب‌ها و ابزارهای جدید در طرح تحول نگاه ویژه‌ای شده است و با عنایت به اینکه مخاطب اصلی در تولیدات جدید محتوایی نوجوانان هستند، به نظرم نسبت خوبی برقرار است. مباحثی مانند هویت ملی در کنار نگاه بین‌المللی و البته مشارکت با مردم در تولید و توزیع محتوا، می‌تواند تغییرات ملموسی را نسبت به قبل ایجاد کند.

ظرفیت‌ها، ارزش‌ها و محتوای هفتادساله انتشارات در دوره جدید چه سرنوشتی خواهد داشت؟

طبیعتا نویسندگان و مترجمان بزرگ در انتشارات، مایه افتخار ما هستند؛ سعی می‌کنیم به نحو شایسته‌ای با آنها ارتباط بگیریم و پای درس آنان بنشینیم. همچنین محتواهای ارزشمندی که طی این مدت تولید شده‌اند، با توجه به محدودیت منابع، با اولویت‌بندی صحیح هم احیا می‌شوند و هم در قالب‌های جدید محتوایی عرضه خواهند شد. حتی ایده‌هایی برای اقتباس فیلم یا مستند از کتاب‌ها هم مطرح شده است که در حال تبدیل شدن به برنامه عملیاتی هستند.

نسبت مردم، اهل کتاب و علاقه‌مندان و به طور کلی مخاطبان با سیاست‌ها، برنامه‌ها و فعالیت‌های دوره جدید انتشارات چگونه است؟

مردم صاحبان اصلی انتشارات هستند. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی به صورت یک شرکت سهامی عام ثبت شده است و سهامدار اصلی آن در حال حاضر سازمان تأمین اجتماعی است. در واقع بیش از ۴۵ میلیون نفر از افرادی که در ارتباط با تأمین اجتماعی هستند، سهامدار انتشارات هستند. 

در کنار این موضوع، طبیعتا درهای انتشارات به روی همه مردم و فعالان عرصه کتاب و محتوا باز است. مشارکت با مردم چه در تولید و چه در توزیع و ترویج محتوا جزو راهبردهای اصلی در دوره طرح تحول است. حتی با توجه به وضعیت بغرنج مالی انتشارات، برنامه‌هایی برای نذر فرهنگی هم در حال طراحی داریم تا بتوانیم سریع‌تر وارد چرخه تولید محتوا و رسالت اصلی نشر شویم.

جایگاه نشر دیجیتال و نشر مکتوب در مأموریت‌های مندرج در طرح تحول چگونه است؟

نشر مکتوب در انتشارات علمی و فرهنگی سابقه دیرینه و پرافتخاری دارد. طبیعتا احیای کتاب‌های ارزشمند گذشته، در کنار انتشار کتاب‌هایی برای افزایش ارزش این گنجینه جزو اولویت‌های فوری است. نشر مکتوب و کاغذی انتشارات، قوی‌تر از چند سال گذشته تولید و توزیع خواهد شد و ان‌شاءالله بعد از مدتی حضور کمرنگ در بازار کتاب، باز هم حضور قوی در این حوزه خواهیم داشت.

در حوزه نشر دیجیتال، در حال طراحی سرمایه‌گذاری ویژه هستیم. از نظر من نشر الکترونیک، فرصت جدی برای افزایش میزان مطالعه میان مردم است. با توجه به پهناوری کشور و عیوب سیستم توزیع و همچنین ارزانی نشر الکترونیک، باید این حوزه را جدی بگیریم و از فرصت آن نهایت بهره‌برداری را انجام دهیم.