گفتگو با خبرگزاری تسنیم
تسنیم: آقای صفایی‌نژاد مهمترین برنامه انتشارات در سال جدید چیست و چه اقداماتی برای رسیدن به این برنامه صورت گرفته است؟
در سال 1402 تمام تلاشمان را کردیم که زیرساخت‌های انتشارات را آماده جهش کنیم. الحمدالله بانک‌های اطلاعاتی خوبی در انتشارات فراهم آمد که قبل از آن وجود نداشت یا ناقص بود و اعتبار لازم را نداشت. متأسفانه در انتشارات حتی از تعداد عناوین کتاب هم اطلاع دقیق و کاملی وجود نداشت. همه قراردادهای 70 سال گذشته بررسی شده و بانک اطلاعات آن در حال نهایی شدن است تا در صورتی که قراردادی نیاز به تجدید یا الحاقیه دارد، اقدامات لازم انجام شود. همچنین یک داشبورد مدیریت محتوایی که خروجی بانک اطلاعاتی کتب است، با دسترسی‌ها و گزارش‌های مختلف برای تصمیم‌گیری بهتر در مراحل نهایی به سر می‌برد.
از گنجینه انتشارات، 30 کتاب کودک، 10 کتاب نوجوان و 10 کتاب مرتبط با زبان فارسی انتخاب شده است که سال‌هاست تجدید چاپ نشده اما کتب خوبی است که احیای آنان برای مخاطبان جذاب خواهد بود. ضمن آنکه همه این موارد در قالب کتاب الکترونیک هم منتشر خواهد شد و برخی از آنان به صورت کتاب صوتی هم در اختیار علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت. الحمدالله با توجه به اینکه بدهی انباشته شده چند سال گذشته به مؤلفین، مترجمین، تأمین‌کنندگان و همکاران سابق پرداخت شده است و دغدغه کمتری از این بابت داریم، در سال جاری اقدامات جدی محتوایی انجام خواهد شد.
علاوه بر تجدید چاپ‌ها که طبق روال سابق انجام خواهد شد و انتشار کتب احیایی که سالها تجدید چاپ نشده‌اند؛ ولی قابلیت بازچاپ دارند، چند اقدام تولیدی جدید هم در دست اقدام داریم. با تشکیل منظم جلسات شورای سیاستگذاری محتوایی و تصویب نقشه موضوعی، ان‌شاءالله در موضوعات مدنظر شورا و در قالب‌های گوناگون تولید محتوای جدید خواهیم داشت که اولویت اصلی در حوزه نوجوان است. حوزه آموزش یکی دیگر از اقدامات جدی است که ان‌شاءالله به زودی خبرهای جذابی از آن خواهید شنید و یکی از برنامه‌های ویژه سال جاری انتشارات علمی و فرهنگی است؛ البته آموزشی که کل چرخه را تا انتشار و درآمدزایی برای هنرجوها طی می‌کند.
*تسنیم: با توجه به تاکید رهبر انقلاب بر تقویت ادبیات تألیفی در حوزه کودک و نوجوان، و ظرفیت انتشارات در این حوزه، آیا طرح خاصی در این زمینه مد نظر دارید؟
برای مخاطب کودک به جز تجدید‌چاپ‌های کتب ارزشمند پرنده آبی و احیای چندین کتاب، شرکت فرهنگ فیلم که از شرکت‌های زیرمجموعه انتشارات است، 150 کتاب صوتی کودک تولید کرده است. این 150 کتاب صوتی که با برند «صدای آبی» منتشر می‌شود، منتخبی از کتب «پرنده آبی» یا همان کتب کودک انتشارات است که طی ده‌های گذشته منتشر شده بود. ان‌شاءالله تا پایان سال چند کتاب جدید کودک هم به بازار عرضه خواهد شد. در مورد نوجوان اما امیدواریم که بتوانیم اقدامات گسترده‌تری انجام دهیم.
علاوه بر کتبی که در حال تجدیدچاپ و احیا از گنجینه علمی و فرهنگی است، در توافق با تولیدکنندگان کتاب صوتی بخش خصوصی، ان‌شاءالله تا پایان سال چندین کتاب صوتی منتشر خواهد شد. همچنین یک بازی رومیزی جذاب با اقتباس از ادبیات فاخر ایران‌زمین، در حال تولید است که امیدواریم بتوانیم در تابستان امسال آن را منتشر کنیم. همچنین یک پادکست سریالی و یک بازی موبایلی در حال طراحی است که به مرحله تولید برسد.
*تسنیم: به عنوان فعال حوزه نشر، علت روند رو به رشد ترجمه‌ها در بازار نشر کودک و نوجوان را چه می‌دانید و به نظر شما این امر، چه تاثیری بر ادبیات کودک و نوجوان ایران می‌تواند بگذارد؟
ریشه این مسئله به نظرم در عدم حمایت از نویسنده ایرانی است. وقتی ما عضو هیچکدام از کنوانسیون‌های جهانی مالکیت و حق امتیاز برای پدیدآورنده نیستیم، طبیعتاً ناشر برای منفعت خود روی به ترجمه می‌آورد که هزینه پایین‌تری دارد و به ویژه در حوزه کودک، هزینه تصویرسازی هم ندارد. این مسئله باعث می‌شود که نویسندگی به عنوان یک حرفه تلقی نشود و نویسنده دنبال شغل دیگری برای امرار معاش برود و همین روند، فاصله نویسنده ایرانی با نویسنده خارجی را بیشتر می‌کند.
در صورتی که به کنوانسیون برن صلاح نیست بپیوندیم، می‌توان راه‌حل‌های دیگری مانند ایجاد یک کنوانسیون جهانی مانند کنوانسیون کشورهای اسلامی یا جنبش عدم تعهد را ایجاد کرد یا حتی راه‌های موقت دیگری پیدا کرد که از نویسنده ایرانی حمایت لازم انجام شود.
محور دیگر هم نظام مدیریت محتوا در کشور است که از نیازسنجی مخاطب شروع می‌شود و طی یک چرخه کامل به بازخورد از سمت محتوا می‌رسد. از چنین پژوهش‌ها و نیازسنجی‌هایی بخصوص در حوزه نوجوان غفلت شده است.
*تسنیم: طی سال‌های گذشته استفاده از بسترها و فناوری‌های نوین در حوزه کتاب از سوی مخاطبان نسل جوان، روند رو به رشد و قابل تاملی داشته است. آیا انتشارات قصد دارد برنامه‌های خود در این زمینه را گسترش دهد؟
از چند سال پیش حدود 900 کتاب انتشارات در فیدیبو قابل مطالعه بود. این روند متأسفانه کمی کُند شده بود که دوباره از چند ماه گذشته، هم 300 کتاب جدید در فیدیبو بارگذاری شده است و هم قراردادهایی با طاقچه و کتابراه منعقد شده است و کتب علمی و فرهنگی در آن بن‌سازه‌ها هم قابل مطالعه خواهد شد.
ضمن آنکه بسیاری از این کتب، به شکل پی‌دی‌اف هستند که مطالعه آنها روی موبایل سخت است. متأسفانه بسیاری از کتب انتشارات، فایل لایه باز یا قابل ویرایش ندارند که بتوانیم به صورت ایپاب منتشر کنیم. در حال تبدیل و ایجاد فایل‌های قدیمی هستیم تا بتوانیم کتب را با فرمت استاندارد ایپاب منتشر کنیم.
همچنین دو پادکست یکی با مخاطب نوجوان و دیگری با مخاطب جوان طراحی شده که به زودی به صورت سریالی منتشر می‌شود. کتاب‌های صوتی کودک و نوجوان هم که در گفت‌وگو عرض کردم. به جز آن، کتاب‌های بزرگسال هم طی قراردادهایی که با آوانامه و ماه آوا منعقد کرده‌ایم به زودی منتشر خواهد شد.
همانطور که می‌دانید هیچ کتابی از انتشارات علمی و فرهنگی طی سالیان گذشته به صورت صوتی منتشر نشده بود. ایده‌هایی برای راه اندازی یک پلتفرم تولید محتوا هم داریم که البته طبیعتاً در سال جاری به آن مرحله نمی‌رسیم و در گام‌های بعدی به سمت آن خواهیم رفت.
طرح تحول انتشارات از مرداد ماه سال 1402 تقدیم هیات مدیره و مجمع سهامداران شده است. به نظرم انتشارات نیازمند یک تحول جدی بعد از هفتاد سال فعالیت است. تحولی که با تکیه بر قدمت ولی با نگاه رو به آینده باشد.
انتشارات باید آنقدر در آینده موثر باشد که گذشته تبدیل به خاطره خوب شود و نه رویای دلخواه.
متاسفانه برخی فکر می‌کنند دنیای واقعی هم با نوستالژی قرابت دارد و می‌توان به روش‌های 70 سال گذشته، باز هم افتخارآفرینی کرد. من معتقدم از گنجینه علمی و فرهنگی باید استفاده کنیم، با فرآوری آنها محصولات جدیدی عرضه کنیم و با کیفیت‌تر از آن سراغ تولیدات جدید محتوایی با سیاست‌های محتوایی جدید مبتنی بر مخاطب‌پژوهی و نیازسنجی روز برویم.
بر همین اساس، طرح تحول مبتنی بر سه محور "استفاده از فرصت نشر الکترونیک"، "مشارکت با مردم در تولید، ترویج و توزیع محتوا" و همچنین "فعالیت جدی در عرصه بین‌المللی" نگاشته شده است.
دو گروه موضوعی ویژه "زبان فارسی" و "تمدن اسلامی ایرانی" مدنظر است تا بتوانیم در این دو موضوع ویژه مثمرثمر باشیم.
بر مخاطب نوجوان و جوان تمرکز ویژه خواهیم کرد و برای کشف استعداد و رشد پدیدآورندگان نوجوان و جوان در انواع قالب‌های محتوایی، برنامه ویژه داریم که در ماه آینده اطلاع‌رسانی خواهد شد.
متن کامل مصاحبه را در نسیم آنلاین بخوانید.
عصر روز گذشته، جمعه ۱۴ اردیبهشت بازدیدی از #چاپخانه کتیبه داشتم که همکارانم در روزهای تعطیل هم مشغول #چاپ کتب انتشارات علمی و فرهنگی برای #نمایشگاه_کتاب هستند. خدا قوت گفتم به دلیل تلاششان و همراهی‌شان در شرایط سخت انتشارات و سعی کردم به سهم خودم تشکر کنم.
الحمدالله بیش از ده عنوان کتاب چاپ اول کودک و بزرگسال برای نمایشگاه کتاب در حال آماده‌سازی است و بسیاری از کتب پرفروش قدیمی در حال تجدید چاپ.
روزهای اولی که در انتشارات علمی و فرهنگی، قبول مسئولیت کرده بودم به همین چاپخانه سر زده بودم. روزهای ابتدایی #زمستان بود و سوله‌های چاپخانه از شدت سرما قابل تحمل نبود. کارگران با چند لایه لباس مشغول کار بودند ولی مگر می‌توان چند ساعت در روز تحمل کرد یا مگر #صحاف می‌تواند با دستکش، صحافی کند؟
از مدیر وقت چاپخانه سوال کردم که سیستم گرمایشی چرا روشن نیست؟ گفت: سیستم خراب است و پانصد میلیون تومان هزینه تعمیر آن می‌شود که نقدینگی موجود نیست. گفتم چند وقت است سیستم گرمایشی خراب است؟ گفت امسال روشن نشده است و با همین چند #بخاری_نفتی سوله‌ها گرم می‌شود! بخاری‌هایی که دود آن، احتمالا برای تنفس کارگران هم ضرر داشت.
گفتم چرا تا به حال فکری نکردید؟ گفت کاری نمی‌توانیم بکنیم بدون نقدینگی. فقط در حال رایزنی برای گازکشی هستیم تا بتوانیم برای سال‌های بعد کاری کنیم.
برگشتم به دفتر و سخت مشغول فکر شدم که چه کاری می‌توانم برای همکارانم بکنم؟
نیم ساعت نگذشته بود که #مسئول_دفتر وقت آمد و یک سوییج خودرو تحویل داد. گفتم این سوییچ برای چیست؟ گفت: این سوییج خودروی شاسی‌بلند سوزوکی است که تحویل سرپرست قبلی انتشارات بوده است و الان سوییچ را فرستادند.
گفتم سوییچ را تحویل معاونت اداری مالی بدهید تا بفروشند و چاپخانه را گرم کنند.
دقایقی بعد معاون اداری مالی وقت به اتاق آمد و گفت: می‌خواهید سوزوکی را بفروشید؟
گفتم سوزوکی به چه درد می‌خورد وقتی سایرین در سرما یخ می‌زنند و نقدینگی وجود ندارد؟
گفت: فروش اموال جزو اختیارات مدیرعامل نیست.
گفتم: مجوز هیات مدیره و مجمع با من. شما مقدمات مزایده را آماده کن.
گفت: مزایده نمی‌توانیم برگزار کنیم.
گفتم: چرا؟
گفت: سامانه ستاد دولت به دلیل منقضی شدن هیات مدیره، ماه‌هاست قفل شده و امکان برگزاری مزایده وجود ندارد. ابتدا باید مشکلات ثبت #روزنامه_رسمی را مرتفع کنیم!
دیدم مشکلات بسیار عمیق‌تر از آن چیزی است که بتوان فکر کرد. بی‌تدبیری و بی‌مسئولیتی بلای جان قدیمی‌ترین نشر ایران است.
چند روز بعد با کمک دوست عزیزی، به وسیله هیتر، چاپخانه موقتا گرم شد تا پس از حل مشکلات زیرساختی، مشکلات چاپخانه هم به شکل زیرساختی حل شود. مشکلات زیرساختی که البته عمق آن، اصلا عادی نیست.
#تجربه_نگاری:
در قبول مسئولیت هر شرکتی، حتما توجه داشته باشید که #روزنامه_رسمی و #صورت_مالی شرکت را کامل مطالعه کنید. اگر پس از مطالبه صورت مالی، به شما گفتند: «صورت مالی وجود ندارد و خودت باید آماده کنی ولی چون شرکت دولتی است و نظارت وجود داشته است، خیلی سریع با تلاش می‌توانی مسائل را حل کنی.» به هیچوجه حتی از معتمدین و دوستان هم قبول نکنید. اگر شرکتی صورت مالی نداشت یا سالها ثبت روزنامه رسمی آن انجام نشده بود، یعنی گره‌های کوری وجود دارد که با دست عقل و تدبیر به تنهایی حل نمی‌شود و حتما نیازمند همدلی، صبوری و رایزنی فراوان است.
روزهای اولی بود که مسئولیت #انتشارات علمی و فرهنگی را پذیرفته بودم. متأسفانه از سمت فردی که حدود شش ماه سرپرستی انتشارات را به عهده داشت، هیچ چیزی تحویل نشده بود؛ نه گزارشی وجود داشت و نه سامانه‌ای تحویل شد و نه احتمالا ساماندهی و مدیریتی در طی آن ماه‌ها اتفاق افتاده بود.
زمینه به شدت برای #شایعات فراهم بود، چرا که هیچ سند مکتوبی در اختیار قرار نگرفته بود. باید بین گفته‌ها و شنیده‌ها از زوایای گوناگون توسط افراد مختلف، واقعیت را کشف می‌کردم.
یکی از نقل قول‌های متواتر این بود که برخی از نویسندگان و مترجمان بزرگ، خواهان فسخ قرارداد با انتشارات هستند و دلیل آن تغییرات پی در پی مدیریتی است و احساس بی‌ثباتی است.
استاد #شفیعی_کدکنی یکی از آن بزرگان بودند که #کتاب #گزیده_غزلیات_شمس ایشان از اواخر دهه چهل شمسی در انتشارات چاپ شده و بارها تجدید چاپ شده است.
یک روز، جناب آقای پژوم که در آن زمان مسئولیت فروشگاه گلفام را برعهده داشتند، خبر دادند که استاد شفیعی کدکنی قرار است سری به #موقوفات_ایرج_افشار بزند و فرصت دیدار از طریق پدر ایشان، مهیا است.
از این اتفاق استقبال کردم و خدمت ایشان رسیدم تا ایشان را از فسخ قرارداد منصرف کنم.
در همان ابتدای دیدار، قبل از آنکه از طرف من خواسته‌ای مطرح شود، بزرگوارانه چند سوال پرسیدند و با پیدا کردن مشترکاتی مانند #دانشگاه_تهران، گفتند: تا وقتی شما هستید، قراردادم را فسخ نمیکنم.
#تجربه_نگاری:
گاهی اوقات بدون هزینه زیاد و با توجه و ایجاد این حس در بزرگان که قدر شما دانسته می‌شود و همه تلاشمان را برای انجام امور به‌کار خواهیم گرفت، می‌توان سرمایه‌ای را حفظ کرد. آنها انقدر بزرگوار هستند که حتی نیاز به بیان خواهش از سمت ما وجود ندارد و خودشان بهتر از ما حواسشان به سرمایه‌های ملی مانند انتشارات علمی و فرهنگی است و هیچوقت منافع شخصی خودشان را به منافع ملی ترجیح نمی‌دهند.
تجربه‌نگاری نوعی مستندسازی تجربیات عملی است که علاوه بر اینکه ثبت وقایع را انجام می‌دهد، می‌تواند به اشتراک‌گذاری دانش ضمنی تولید شده و تبدیل آن به دانش صریح یاری‌گر باشد.
از روزی که مسئولیت انتشارات علمی و فرهنگی را به عهده گرفتم (یعنی ۲۱ آذر ۱۴۰۱) تا به امروز نزدیک به ۵۰۰ روز می‌گذرد. ۵۰۰ روز چالشی با شرکتی که در هیچکدام از ساحت‌های سازمانی مانند «مالی»، «رشد و یادگیری»، «بازاریابی و ارتباط با مخاطبان»، «فرآیندهای داخلی» و از همه مهمتر مأموریت اصلی شرکت یعنی «محتوا» نه تنها وضعیت مناسبی را سپری نمی‌کرد، بلکه حتی شفافیتی در مورد وضعیت آن وجود نداشت.
اسناد مالی ماه‌ها بود ثبت نشده بود و بدهی‌های شرکت مشخص نبود؛ وضعیت حقوقی شرکت در وضعیتی غیرقابل تصور بود که هیچ بانکی حاضر به همکاری با شرکت نبود، سامانه ستاد دولت برای برگزاری مناقصه و مزایده قفل بود و امور ابتدایی شرکت‌داری سالها بود در آن انجام نشده بود؛ سامانه‌ای برای مدیریت محتوا وجود نداشت؛ بانک اطلاعاتی از کتب و قراردادها وجود نداشت و ....
به نظرم رسید که تجربه‌نگاری در چنین شرکتی که قدیمی‌ترین و احتمالا پردارایی‌ترین نشر ایران است، می‌تواند حداقل برای فعالان نشر جذاب باشد.
ان شالله به مرور روزهای تلخ و شیرینی که در این مدت تا روز پایانی که عهده‌دار این مسئولیت هستم، منتشر خواهد شد.