پژوهشگروبلاگ شخصی قاسم صفایی نژاد

تجربه‌نگاری نوعی مستندسازی تجربیات عملی است که علاوه بر اینکه ثبت وقایع را انجام می‌دهد، می‌تواند به اشتراک‌گذاری دانش ضمنی تولید شده و تبدیل آن به دانش صریح یاری‌گر باشد. 
از روزی که مسئولیت انتشارات علمی و فرهنگی را به عهده گرفتم (یعنی ۲۱ آذر ۱۴۰۱) تا به امروز نزدیک به ۵۰۰ روز می‌گذرد. ۵۰۰ روز چالشی با شرکتی که در هیچکدام از ساحت‌های سازمانی مانند «مالی»، «رشد و یادگیری»، «بازاریابی و ارتباط با مخاطبان»، «فرآیندهای داخلی» و از همه مهمتر مأموریت اصلی شرکت یعنی «محتوا» نه تنها وضعیت مناسبی را سپری نمی‌کرد، بلکه حتی شفافیتی در مورد وضعیت آن وجود نداشت. 
اسناد مالی ماه‌ها بود ثبت نشده بود و بدهی‌های شرکت مشخص نبود؛ وضعیت حقوقی شرکت در وضعیتی غیرقابل تصور بود که هیچ بانکی حاضر به همکاری با شرکت نبود، سامانه ستاد دولت برای برگزاری مناقصه و مزایده قفل بود و امور ابتدایی شرکت‌داری سال‌ها بود در آن انجام نشده بود؛ سامانه‌ای برای مدیریت محتوا وجود نداشت؛ بانک اطلاعاتی از کتب و قراردادها وجود نداشت و ....
به نظرم رسید که تجربه‌نگاری در چنین شرکتی که قدیمی‌ترین و احتمالا پردارایی‌ترین نشر ایران است، می‌تواند حداقل برای فعالان نشر جذاب باشد.  
ان شالله به مرور روزهای تلخ و شیرینی که در این مدت تا روز پایانی که عهده‌دار این مسئولیت هستم، منتشر خواهد شد.

امروز استاد بهاءالدین خرمشاهی 79 ساله شد. کتاب حافظ نامه و کتاب قرآن پژوهی ایشان جزو آثار ممتاز و مورد توجه مخاطبان و منتقدین در انتشارات‌ علمی و فرهنگی هستند.
از همان هفته‌های ابتدایی که مسئولیت انتشارات را پذیرفتم، تقریبا هر ماه با بزرگواری تماس می‌گیرند و اعلام آمادگی می‌کنند برای ارزیابی آثار و البته جویای شرایط وخیم نقدینگی انتشارات می‌شوند.
از گذشته مطالبات مالی زیادی داشتند که الحمدلله قبل از نوروز مانند سایر پدیدآورندگان به طور کامل پرداخت شد.
در همان شرایط وخیم نقدینگی سال گذشته، وقتی کمی از واقعیات و جزئیات شرایط انتشارات، ایشان را مطلع کردم، با بزرگ‌منشی که البته متناسب با شأن خودشان بود، فرمودند: "این پایمردی تو را اساطیر یونان هم نداشتند! حال که تو این همه رنج را تحمل میکنی تا انتشارات از این وضعیت نجات پیدا کند، من هم صبوری می‌کنم تا هر وقت که تشخیص دهی توان و اولویت پرداخت است."
همراهی و همدلی اساتید و بزرگانی مانند ایشان، مایه دلگرمی در این مسیر است و امیدوارم از این علم و عمل توأم بزرگان درس بگیرم.
تولد ایشان را تبریک عرض می‌کنم و برایشان آرزوی سلامتی دارم.

هنگامی که به عنوان مدیر هولدینگ یا گرو‌ه‌شرکتی انتخاب می‌شوید که سالها نه تنها در عرصه ماموریت خود، اقدام جدیدی طراحی نکرده است بلکه سقوط از نظر مالی و تعامل با مخاطب یا مشتری را تجربه کرده است، چاره آن چیزی جز تحول نیست.
اداره بهینه‌تر و باکیفیت‌تر با همان ساختار و همان فرایند و برنامه، خروجی‌ای جز سقوط بیشتر ندارد و مدیر هر چقدر هنرمند باشد نهایتا می‌تواند سرعت سقوط را کم کند.
نگاه تحولی مبتنی بر آینده و ایجاد ساختار جدید مبتنی بر محصولات نو که منطبق بر دارایی‌های گذشته آن سازمان باشد، در صورت شناخت خوب از محیط بیرونی و اجرا و ارزیابی درست استراتژی‌ها می‌تواند نجات‌دهنده باشد.
در شرکت انتشارات علمی و فرهنگی که به همراه سه شرکت زیرمجموعه آن، سالها زیان را تجربه کرده‌اند و به اصطلاح ماده 141 ای شده‌اند و ابهام در آن موج میزند، کار سختی در سال گذشته انجام شد و طراحی‌های خوبی برای آینده انجام شد.
از بهار 1399 هیچکدام از تغییرات شرکت در روزنامه رسمی ثبت نشده بود، و البته با منقضی شدن توکن بورسی، صورتهای مالی این نشر معظم در کدال به اطلاع مردم نرسیده بود.
با طولانی شدن تاخیر و مشکلات بسیار دیگر، همه این موارد نیاز به پیگیری ویژه و اقدامات طاقت‌فرسا داشت که نزدیک به نهایی شدن است و انتشار آنها به شفافیت کمک جدی می‌کند.
سال گذشته سعی کردیم بدون سروصدا به امورات زیرساختی بپردازیم. امسال، سال تصمیمات سخت برای ساختن انتشارات علمی و فرهنگی مبتنی بر علم، خلاقیت و تعهد انقلابی است.
صمیمانه از همه بزرگوارانی که دغدغه محتوای عمیق دارند دعوت می‌کنم در حد توان خود به انتشارات کمک کنند.

سال سختی بود که شیرینی‌اش تلاش و همدلی جهادی برای غلبه بر مشکلات انباشته شده طی سال‌های گذشته بود. در سال ۱۴۰۲ توانستیم در انتشارات علمی و فرهنگی خاطرات شیرینی رقم بزنیم.
- حضور با حدود ۲۰ عنوان کتاب چاپ اول و ۱۲۰ عنوان کتاب تجدید چاپ در نمایشگاه کتاب و تجربه فروش بیش از دو برابری از نظر ریالی نسبت به سال گذشته.
- نگارش طرح تحول انتشارات با چشم انداز ۶ ساله برای تبدیل شدن به یک گروه نشر بین‌المللی.
- نگارش سناریوهای مولدسازی دارایی‌ها متعدد برای تصمیم‌گیری سهامداران جهت استفاده بهتر از دارایی‌ها.
* نشر کاغذی:
- انتشار ۲۰ کتاب چاپ اولی و ۱۴۰ تجدید چاپ از کتب مختلف
- آماده‌سازی ۳۰ عنوان کتاب چاپ اولی برای نمایشگاه ۱۴۰۳ و ۳۰ عنوان احیای کتب از گنجینه قدیمی انتشارات در کنار کتب تجدیدچاپی.
* نشر الکترونیک:
- افزایش تعداد عناوین کتاب الکترونیک در فیدیبو از ۹۵۰ عنوان به ۱۲۰۰ عنوان.
- حضور در بن‌سازه‌های طاقچه و کتابراه برای فروش کتاب الکترونیک.
* نشر چندرسانه‌ای:
- تولید ۱۵۰ کتاب صوتی کودک با برند «صدای آبی» و انتشار ۵۰ عنوان از آن.
- انعقاد قرارداد با آوانامه و ماه آوا برای انتشار کتاب‌های پرمخاطب انتشارات در سال ۱۴۰۳ که به زودی شاهد انتشار آنها خواهیم بود.
- آماده‌سازی دو سری پادکست با مخاطب نوجوان و جوان که از بهار سال جدید منتشر خواهد شد.
* زیرساختی:
- آماده سازی بانک قراردادها.
- آماده سازی داشبورد مدیریت محتوا جهت نگاه عالمانه به اثرگذاری محتوا و پیشبرد آن.
- صفر کردن بدهی‌های بیمه‌ای که بعضا از سال ۱۳۶۹ باقی مانده بود.
- صفر کردن بدهی‌ها به پدیدآورندگان که بعضا از سال ۹۵ باقی مانده بود.
- نزدیک به صفر کردن بدهی‌ها به افراد قطع همکاری شده که بعضا از سال ۹۸ باقی مانده بود.
- نگارش سند چشم انداز محتوایی به همراه نقشه موضوعی برای مدیریت محتوای اثربخش.
- انعقاد تفاهم‌نامه با دانشگاه تهران در محورهای گوناگون که خروجی همکاری‌ها در دسترس است.

و همه این موارد با وجود فقدان شدید نقدینگی در همه ماه‌ها، بدهی‌های فراوان باقیمانده از گذشته و مواجهه مداوم حضوری و تلفنی با طلبکاران (اعم از همکاران، نویسندگان، مترجمان و تأمین کنندگان) و حتی فشارهای مالیاتی و بدهی‌های بیمه‌ای که منجر به مسدودسازی حساب شد، موفقیت‌آمیز پیش رفته است.
سرعت پیشرفت بسیاری از کارها از نظر من اندک و غیرقابل قبول بود که به دلیل ساختار معیوب و عدم همراهی‌ها و کم‌مهری‌ها رقم خورد اما امیدوارم سال آینده، سالی پرثمر به همراه نوآوری‌ها و خلاقیت‌ها باشد که لایق این جملات باشیم که رهبر معظم انقلاب ۲۴ اردیبهشت در غرفه انتشارات فرمودند:
انتظار ما از شماها که جوان هستید همین ابتکار و خلاقیت است که با توان زیاد کار را پیش ببرید و ان شاء الله خدا به شما توان می‌دهد.

گفتگو با ایسنا را می‌توانید از اینجا بخوانید.

بعد از هفت دهه از فعالیت انتشارات علمی و فرهنگی، طرح تحول به تصویب رسیده و در حال اجرایی شدن است. از وجوه تمایز و ویژگی‌های این طرح بگویید.

انتشارات علمی و فرهنگی برای اندیشمندان و فعالان عرصه نشر جایگاه ویژه‌ای دارد. بسیاری از فعالان فرهنگی می‌دانند که انتشارات علمی و فرهنگی در گذر تاریخ ۷۰ ساله خود، فعالیت‌های گوناگونی را تجربه کرده است؛ از فعالیت‌هایی که تحت عنوان انتشارات فرانکلین انجام می‌شده تا بنگاه ترجمه و نشر کتاب، سازمان چاپ افست، سازمان کتاب‌های جیبی، گروه صنایع کاغذ پارس، مجله کتاب امروز، مرکز تکنولوژی آموزشی، سازمان آموزشی نومرز و سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی. از سال ۱۳۸۰ هم سه شرکت تحت عنوان چاپ و نشر کتیبه، فرهنگ فیلم تهران و بازرگانی کتاب‌گستر به عنوان شرکت‌های زیرمجموعه این انتشارات تأسیس شدند. شرکت‌هایی که در سال‌های گذشته فراز و نشیب‌های زیادی را تجربه کردند و در برخی از سال‌ها تعلیق بودند و فعالیتی نداشتند. 

همه این تغییرات و رفت و برگشت‌ها، منجر به تداخل مأموریت‌ها و فرآیندها، ابهامات گوناگون، سنگین شدن ساختار و دوری از چابکی شده‌اند و به دلیل نگاه بعضا سیاست‌زده به انتشارات، محیط‌شناسی و نیازهای روز مخاطبان در آن مدنظر قرار نگرفته است.

در طرح تحول انتشارات علمی و فرهنگی، سعی کرده‌ایم مبتنی بر سرمایه‌های معنوی و مادی انتشارات و همه گنجینه‌های محتوایی گذشته، با آینده‌نگری، طرحی نو دراندازیم و متناسب با شرایط فرهنگی روز و آینده از این ظرفیت‌ها به نفع ایران اسلامی بهره ببریم.

بنابر این طرح، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی به صورت یک هولدینگ محتوایی به صورت چابک و با نقش سیاستگذار و ناظرِ سایر شرکت‌های محتوایی خود فعالیت خواهد کرد و همه عملیات‌های تولیدی در شرکت‌های زیرمجموعه انجام خواهد شد.

به طور مشخص، شرکت چاپ و نشر کتیبه از چاپخانه تبدیل به شرکتی خواهد شد که کل نشر سنتی و کاغذی را اداره خواهد کرد. عملیات ویرایش، صفحه‌آرایی، طراحی جلد، چاپ، فروش و فروشگاه‌داری در بخش کتاب کاغذی تمام به کتیبه سپرده خواهد شد تا تحت یک هویت مستقل، ضمن در دست داشتن اختیارات کافی بتواند اقدامات مدنظر را انجام دهد.

شرکت کتاب‌گستر با تغییر مأموریت به شرکت نشر دیجیتال تبدیل خواهد شد و شرکت فرهنگ فیلم تهران با همان مأموریت نشر چندرسانه‌ای تقویت خواهد شد. 

توجه ویژه به مخاطب بین‌المللی و همچنین مشارکت با مردم در تولید و توزیع محتوا از دیگر مواردی است که به‌جد دنبال خواهد شد.

درباره اهداف اقتصادی و فرهنگی مدنظر طرح توضیح می‌دهید.

هدف اصلی در واقع هدف فرهنگی است. قرار است انتشارات علمی و فرهنگی به عنوان بزرگترین ناشر کشور، نگاهی نو به مسائل فرهنگی کشور داشته باشد و بتواند با شناخت نیازهای مخاطبان، با آنها بیشترین همراهی را داشته باشد. اصل هدف در یک نشر نمی‌تواند جز این باشد. 

به عنوان هدف فرهنگی، تبدیل شدن انتشارات علمی و فرهنگی به رهبر بازار نشر کشور و همچنین معرف نشر کشور در جهان اسلام مدنظر قرار گرفته است. احیای بخش خاموش گنجینه انتشارات و تبدیل کتاب‌های قدیمی به قالب‌های جدید با توجه به ذائقه مخاطبان امروزی، می‌تواند در کنار تولید محتوای جدید در میان‌مدت علمی و فرهنگی را به جایگاه واقعی خود برگرداند.

در ذیل این هدف اصلی، طبیعتا ابزارها و لوازمی باید باشد که به تحقق این هدف کمک کند. من معتقدم که خوداتکایی یک نشر به خودش می‌تواند اثرگذاری آن را در جامعه بالا ببرد. به همین دلیل خوداتکایی اقتصادی مطرح می‌شود و دوری از نفت یا سایر بودجه‌های دولتی. در واقع هدف ما اقتصادی نیست ولی برای رسیدن به هدف فرهنگی، نیاز به خوداتکایی اقتصادی و رسیدن به شاخص‌های عملکردی مناسب و بازگشت سرمایه لازم است. البته این جمله من به این معنی نیست که هیچ پول دولتی در طرح تحول تزریق نخواهد شد، بلکه به این معنی است که اگر پول دولتی هم تزرق شود به عنوان سرمایه وارد خواهد شد و نه هزینه. تمام برنامه‌ها در این راستا طراحی شده که بازگشت سرمایه هم طی یک برنامه زمان‌بندی، تحقق یابد.

متأسفانه به دلیل بدهی‌های زیادی که طی سالیان گذشته به این نشر محبوب تحمیل شده است، اوضاع مالی انتشارات خوب نیست و برای طرح تحول نیازمند سرمایه‌گذاری هستیم. البته این انتشارات دارایی‌های غیرنقدی زیادی دارد که می‌تواند با مولدسازی در خدمت فرهنگ و علم کشور قرار گیرد.

چشم‌انداز کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت طرح تحول انتشارات را بیان کنید.

در کوتاه‌مدت بیشترین تلاش برای کارهای زیرساختی خواهد شد. متأسفانه بانک‌های اطلاعاتی قابل اتکایی در انتشارات وجود ندارد، از نظر سازماندهی انتشارات مشکلات عدیده داشت که در حال تلاشیم با ایجاد یک سامانه یکپارچه، چابکی سازمانی را افزایش دهیم، مدیریت دانش به بهترین نحو صورت بگیرد و شرایط برای اتفاقات خوب با بیشترین خلاقیت و کمترین هزینه آماده شود. پرداخت بدهی‌ها به مولفان، مترجمان، تأمین‌کنندگان و طرف‌های قرارداد برای ترمیم آبروی نشر از دیگر مواردی است که در حال تلاشیم در کوتاه‌مدت انجام دهیم.

در میان‌مدت ان‌شاءالله با تجدید چاپ کتاب‌های پرفروش و تبدیل آن به قالب‌های جدید سعی خواهیم کرد نقش جدی در بازار نشر ایفا کنیم و با تولید محتواهای با کیفیت بالا، انتشارات را تبدیل کنیم به یک نشر پیشرو در تولید محتوای عمیق با قالب‌های گوناگون.

برای بلندمدت هم ورود به بازارهای منطقه‌ای و جهانی مدنظر است و به ویژه با توجه به اینکه «زبان فارسی» یکی از موضوعات ویژه در طرح تحول است، کشورهای فارسی‌زبان هم جزو اولویت‌های ما خواهند بود. ورود به تولید محتوای نشر دیجیتال و اثرگذاری جدی در این عرصه هم برنامه‌ریزی شده است.

چه نسبتی میان طرح تحول انتشارات و واقعیت‌های فرهنگی جامعه برقرار خواهد شد؟

با توجه به اینکه به قالب‌ها و ابزارهای جدید در طرح تحول نگاه ویژه‌ای شده است و با عنایت به اینکه مخاطب اصلی در تولیدات جدید محتوایی نوجوانان هستند، به نظرم نسبت خوبی برقرار است. مباحثی مانند هویت ملی در کنار نگاه بین‌المللی و البته مشارکت با مردم در تولید و توزیع محتوا، می‌تواند تغییرات ملموسی را نسبت به قبل ایجاد کند.

ظرفیت‌ها، ارزش‌ها و محتوای هفتادساله انتشارات در دوره جدید چه سرنوشتی خواهد داشت؟

طبیعتا نویسندگان و مترجمان بزرگ در انتشارات، مایه افتخار ما هستند؛ سعی می‌کنیم به نحو شایسته‌ای با آنها ارتباط بگیریم و پای درس آنان بنشینیم. همچنین محتواهای ارزشمندی که طی این مدت تولید شده‌اند، با توجه به محدودیت منابع، با اولویت‌بندی صحیح هم احیا می‌شوند و هم در قالب‌های جدید محتوایی عرضه خواهند شد. حتی ایده‌هایی برای اقتباس فیلم یا مستند از کتاب‌ها هم مطرح شده است که در حال تبدیل شدن به برنامه عملیاتی هستند.

نسبت مردم، اهل کتاب و علاقه‌مندان و به طور کلی مخاطبان با سیاست‌ها، برنامه‌ها و فعالیت‌های دوره جدید انتشارات چگونه است؟

مردم صاحبان اصلی انتشارات هستند. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی به صورت یک شرکت سهامی عام ثبت شده است و سهامدار اصلی آن در حال حاضر سازمان تأمین اجتماعی است. در واقع بیش از ۴۵ میلیون نفر از افرادی که در ارتباط با تأمین اجتماعی هستند، سهامدار انتشارات هستند. 

در کنار این موضوع، طبیعتا درهای انتشارات به روی همه مردم و فعالان عرصه کتاب و محتوا باز است. مشارکت با مردم چه در تولید و چه در توزیع و ترویج محتوا جزو راهبردهای اصلی در دوره طرح تحول است. حتی با توجه به وضعیت بغرنج مالی انتشارات، برنامه‌هایی برای نذر فرهنگی هم در حال طراحی داریم تا بتوانیم سریع‌تر وارد چرخه تولید محتوا و رسالت اصلی نشر شویم.

جایگاه نشر دیجیتال و نشر مکتوب در مأموریت‌های مندرج در طرح تحول چگونه است؟

نشر مکتوب در انتشارات علمی و فرهنگی سابقه دیرینه و پرافتخاری دارد. طبیعتا احیای کتاب‌های ارزشمند گذشته، در کنار انتشار کتاب‌هایی برای افزایش ارزش این گنجینه جزو اولویت‌های فوری است. نشر مکتوب و کاغذی انتشارات، قوی‌تر از چند سال گذشته تولید و توزیع خواهد شد و ان‌شاءالله بعد از مدتی حضور کمرنگ در بازار کتاب، باز هم حضور قوی در این حوزه خواهیم داشت.

در حوزه نشر دیجیتال، در حال طراحی سرمایه‌گذاری ویژه هستیم. از نظر من نشر الکترونیک، فرصت جدی برای افزایش میزان مطالعه میان مردم است. با توجه به پهناوری کشور و عیوب سیستم توزیع و همچنین ارزانی نشر الکترونیک، باید این حوزه را جدی بگیریم و از فرصت آن نهایت بهره‌برداری را انجام دهیم.